Biến đổi cấu trúc câu SVIP

I. Lý thuyết

1. Khái niệm

Khi tạo lập văn bản, để đạt được hiệu quả tối đa trong việc truyền đạt thông tin (Thông tin khách quan hay thông tin tình thái, thông tin thẩm mỹ), người ta thường điều chỉnh những câu định viết hoặc đã viết bằng cách làm biến đổi cấu trúc của chúng. Trong việc làm biến đổi cấu trúc câu, vấn đề thay đổi trật tự các từ ngữ, chuyển cụm chủ ngữ - vị ngữ thành cụm danh từ, chuyển kiểu câu chủ động thành câu bị động hoặc ngược lại thường được đặc biệt chú ý. 

2. Nhận biết một số hình thức biến đổi cấu trúc câu

Việc biến đổi cấu trúc câu thường được thực hiện theo những hình thức sau:
- Thay đổi trật tự của các từ ngữ trong câu.
Ví dụ 1: So sánh hai câu sau:
(1) Xin cảm ơn quý vị đã ủng hộ chúng tôi trong việc triển khai dự án này.
(2) Xin cảm ơn quý vị đã ủng hộ việc triển khai dự án này của chúng tôi.
Câu (1) thể hiện sự ủng hộ hướng vào chủ thể (chúng tôi - người thực hiện dự án), còn câu (2) thể hiện sự ủng hộ hướng vào đối tượng (dự án).

- Chuyển cụm chủ ngữ - vị ngữ thành cụm danh từ.
Ví dụ 2: So sánh hai câu sau:
(1) Chúng tôi tiến bộ về kĩ năng viết nhờ luyện viết thường xuyên.
(2) Sự tiến bộ về kĩ năng viết của chúng tôi là kết quả của việc luyện viết thường xuyên.
Câu (1) đưa thông tin đơn giản về chủ thể (Chúng tôi) và hoạt động hay thành tích của chủ thể (Tiến bộ về kĩ năng viết). Câu (2), vì muốn nhấn mạnh kết quả của hoạt động do chủ thể thực hiện mà không cần nói về quá trình thực hiện hoạt động đó nên đã dùng cụm danh từ để “gói” lại cụm chủ ngữ - vị ngữ, theo đó, làm nổi bật hơn ý muốn biểu đạt ở sau.

- Chuyển câu chủ động (Có chủ ngữ thể hiện chủ thể của hoạt động) thành câu bị động (Có chủ ngữ thể hiện đối tượng của hoạt động) hoặc ngược lại nhằm thể hiện ý: Câu tập trung vào chủ thể của hoạt động (Câu chủ động) hay đối tượng của hoạt động (Câu bị động). Việc chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động hoặc ngược lại nhằm đảm bảo tính mạch lạc, liên kết giữa các câu, các đoạn trong văn bản.
Ví dụ 3: Quan sát hai câu sau đây:
(1) Câu chủ động: Tác giả đã thể hiện một cách đầy ấn tượng vẻ đẹp thân thương, diễm lệ của đất nước trong bài thơ.
(2) Câu bị động: Vẻ đẹp thân thương và diễm lệ của đất nước đã được tác giả thể hiện đầy ấn tượng trong bài thơ.
Câu (1) nói về “tác giả”, còn câu (2) nói về “vẻ đẹp thân thương và diễm lệ của đất nước”. Cần dựa vào lô-gíc của mạch viết, sự liên kết với câu trước đó mới biết câu nào nên được lựa chọn.

II. Thực hành

1. Xếp đặt các từ ngữ theo trật tự khác hoặc chuyển cụm chủ ngữ - vị ngữ thành cụm danh từ trong những câu dưới đây và nhận xét về sự biến đổi nghĩa có thể có ở từng câu sau việc làm đó.

a. Các bạn tán thưởng bài thuyết minh của em về danh lam thắng cảnh.

- Câu gốc chủ yếu đưa thông tin về đối tượng tán thưởng (Ai tán thưởng). Để làm biến đổi cấu trúc câu, cần chuyển trọng tâm thông tin nhằm vào đối tượng được tán thưởng (Cái gì được tán thưởng). Theo đó, câu mới có thể là: Bài thuyết minh của em về danh lam thắng cảnh được các bạn tán thưởng. Lúc này, câu có trúc chủ động đã được chuyển thành câu có cấu trúc bị động. 

b. Con người đã phá vỡ sự toàn vẹn của cảnh quan vì tiến hành một số hoạt động vô ý thức.

c. Tác phẩm ấy ra đời đã đánh dấu một thành tựu mới của truyện ngắn Việt Nam hiện đại.

2. Biến đổi câu bị động sau thành câu chủ động và cho biết nghĩa của câu đã thay đổi như thế nào sau sự biến đổi này.

Khối đá có hình người trên đỉnh Yên Tử được người đời sau gọi là tượng An Kỳ Sinh. 

(Theo Thi Sảnh, Yên Tử, núi thiêng)

- Chuyển câu bị động thành câu bị động: Người đời sau gọi khối đá có hình người trên đỉnh Yên Tử là tượng An Kỳ Sinh. 

- Nhận xét: Câu mới đặt trọng tâm thông tin vào đối tượng phát ngôn (Người đời sau), thay cho trọng tâm đặt vào đối tượng được nói đến (Khối đá có hình người) như ở câu gốc. 

3. Đọc câu sau và thực hiện các yêu cầu nêu ở dưới.

Chính Thái Tông khi nhắc lại câu nói của Phù Vân quốc sư, đã gọi ông là Trúc Lâm đạo sĩ.

(Theo Thi Sảnh, Yên Tử, núi thiêng)

a. Xác định căn cứ để xếp câu trên vào kiểu câu chủ động.

b. Biến đổi cấu trúc của câu từ chủ động thành bị động theo hai hướng.

- Hoán đổi vị trí các cụm từ chỉ đối tượng của hoạt động và chủ thể của hoạt động, có sử dụng từ được.
=> Biến đổi: Phù Vân quốc sư đã được chính Thái Tông gọi là Trúc Lâm đại sĩ, khi vị vua này nhắc lại câu nói của ông. 

- Sử dụng từ được nhưng lược bỏ cụm từ chỉ chủ thể của hoạt động.
=> Biến đổi: Chính vì quan điểm mới về Thiền thể hiện qua câu nói này, Phù Vân quốc sư đã được gọi là Trúc Lâm đạo sĩ. 

4. Chuyển đổi mỗi câu chủ động dưới đây thành một câu bị động theo cách làm tương tự đã thực hiện ở bài tập 3.

a. Hậu thế đánh giá bia Vĩnh Lặng là một trong những tấm bia đẹp nhất Việt Nam về mặt mĩ thuật và kĩ thuật.
=> Biến đổi: Bia Vĩnh Lăng được hậu thế đánh giá là một trong những tấm bia đẹp nhất Việt Nam về mặt mĩ thuật và kĩ thuật. 

b. Nhiều du khách nước ngoài gọi Việt Nam là “thiên đường của ẩm thực đường phố”.
=> Biến đổi: