Thực hành tiếng Việt: Lỗi logic, lỗi câu mơ hồ và cách sửa SVIP

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT

LỖI LOGIC, LỖI CÂU MƠ HỒ VÀ CÁCH SỬA

I. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

1. Nhận biết lỗi logic của câu và cách sửa:

Các biểu hiện của câu mắc lỗi logic và cách sửa:

- Có sự lẫn lộn các bình diện khi nói về đối tượng. Ví dụ: Trong các phóng sự phản ánh hiện thực đời sống Việt Nam trước Cách mạng, Vũ Trọng Phụng là cây bút xuất sắc nhất.

Ở câu này, người viết đã gộp hai bình diện khác nhau (tác giả và tác phẩm) làm một, khiến hai vế câu không có sự tương thích. Cách sửa: Quy các ý về cùng một bình diện (hoặc bình diện tác phẩm, hoặc bình diện tác giả).

- Có sự mâu thuẫn giữa các ý trong câu.

Ví dụ: Việc làm kịp thời này lẽ ra phải được tiến hành từ tháng trước.

Đã nói là kịp thời thì không thể nói lẽ ra phải được tiến hành trước đó; ngược lại, nếu nói lẽ ra phải được tiến hành trước đó thì không thể cho là kịp thời. Cách sửa: Lược bỏ một trong hai ý (hoặc ý gắn với từ kịp thời, hoặc ý gắn với cụm từ lẽ ra).

- Đặt các đối tượng không cùng cấp độ trong quan hệ đồng đẳng. Ví dụ: Báo in, báo điện tử, các phương tiện truyền thông, đài phát thanh, đài truyền hình,... đều có vai trò quan trọng trong cuộc sống hiện đại.

Phương tiện truyền thông đã bao hàm cả báo in, báo điện tử, đài phát thanh, đài truyền hình, vì vậy, không thể đặt ngang hàng với những phương tiện cụ thể đã được nó bao hàm. Để sửa chữa, cần phân chia cấp độ rành mạch cho các đối tượng được nhắc tới.

Lưu ý: Khi sửa lỗi, cần nắm bắt đúng điều người viết muốn biểu đạt để chọn hướng sửa phù hợp. Trong văn bản văn học, có những câu "phi logic" được tác giả chủ động sử dụng với ý đồ nghệ thuật riêng. Ở đây, không thể nói tác giả đã mắc lỗi.

2. Nhận biết lỗi câu mơ hồ và cách sửa:

Lỗi câu mơ hồ tồn tại ở câu có cấu trúc được diễn giải theo những cách khác nhau, dẫn đến những cách hiểu nghĩa khác nhau. Ví dụ:

- Câu Giải bài không được xem đáp án, có thế được hiểu là giải bài không được thì xem đáp án hoặc khi giải bài thì không được xem đáp án.

- Câu Những ngôi nhà cao tầng được xây dựng ở một khu đô thị mới rất hiện đại, có thể được hiểu là những ngôi nhà cao tầng rất hiện đại được xây dựng ở một khu đô thị mới hoặc những ngôi nhà cao tầng được xây dựng ở một khu đô thị mới, hiện đại.

Để sửa lỗi câu mơ hồ, trước hết, phải xác định được ý cần biểu đạt, tiếp đó, đọc lại câu để biết cần thêm từ ngữ hay dấu câu vào vị trí nào nhằm biểu đạt đúng ý đã xác định.

Lưu ý: Cần phân biệt câu mơ hồ do sơ suất của người viết với những câu đa nghĩa trong văn bản văn học thể hiện sự sáng tạo nghệ thuật của nhà văn, nhà thơ.

II. LUYỆN TẬP

1. Chỉ ra lỗi logic trong các câu sau và sửa lại:

a. 

b. Sử dụng điện gió vừa bảo vệ được môi trường, vừa không tốn nhiên liệu như nhà máy nhiệt điện.

- Lỗi sai: Mâu thuẫn trong từ "không tốn nhiên liệu". Nhà máy điện gió vẫn cần sử dụng nhiên liệu để tạo ra điện. 

- Cách sửa: Sử dụng điện gió vừa bảo vệ được môi trường, vừa tiết kiệm nhiên liệu hơn nhà máy nhiệt điện.

c. Loan không thích nghệ thuật, vì cô ấy không biết làm thơ.

- Lỗi sai: Thơ chỉ là một khía cạnh nhỏ trong nghệ thuật, nhiều người không biết làm thơ vẫn yêu nghệ thuật.

- Cách sửa: Loan không thích nghệ thuật, vì cô ấy không có hứng thú với điện ảnh, hội họa, thi ca, điêu khắc, biểu diễn...

2. Trong các câu sau, có câu mắc lỗi về ngữ pháp, có câu mắc lỗi về logic.

Hãy phân tích loại lỗi của từng câu và sửa lại:

a. Không chỉ say mê làm thơ, ông tôi còn rất thích sáng tác bằng thể lục bát và song thất lục bát.

- Lỗi sai: Sai logic, do thể lục bát và song thất lục bát cũng là hai thể loại của thi ca.

- Cách sửa: Ông tôi rất say mê làm thơ, ông thích sáng tác thơ bằng thể thơ lục bát và song thất lục bát. 

b. Ăn nhiều rau quả vừa tốt cho sức khoẻ lại vừa giảm nguy cơ mắc một số bệnh.

- Lỗi sai: Lỗi ngữ pháp hai cụm từ “tốt cho sức khỏe” và “giảm nguy cơ mắc một số bệnh” có ý nghĩa tương đương nhau. 

- Cách sửa: “Ăn nhiều rau quả rất tốt cho sức khỏe.” 

c.

d. Bên cạnh từ đơn và từ ghép, tiếng Việt còn có bộ phận từ Hán Việt.

- Lỗi sai: lỗi logic vì trong câu liệt kê những đơn vị ngữ pháp ngang hàng nhưng ý nghĩa của chúng không tương đương nhau: “từ đơn và từ ghép” không tương đương với “bộ phận từ Hán Việt” trong từ Hán Việt bao gồm cả từ ghép và láy. 

- Cách sửa: Bên cạnh từ thuần Việt, tiếng Việt còn có bộ phận từ Hán Việt.

3. Đọc các câu sau và thực hiện yêu cầu:

a. Nêu những khả năng hiểu khác nhau về từng câu và lí giải căn cứ của mỗi cách hiểu.

b. Sửa lại để mỗi câu chỉ được hiểu theo một nghĩa.

- Trong vườn hoa cúc nở rộ rực một màu vàng. 

Cách hiểu:

+ Hoa cúc trong vườn đang nở rộ, màu vàng rực rỡ bao trùm khắp khu vườn.

+ Hoa cúc màu vàng đang nở rộ trong vườn.

Cách sửa: Loài hoa cúc vàng đang nở rộ trong vườn, trông vô cùng rực rỡ.

- Bầu trời in xuống dòng sông xanh ngắt một màu.

Cách hiểu: 

+ Bầu trời có màu xanh ngắt, in xuống dòng sông cũng có màu xanh ngắt.

+ Bầu trời có màu xanh ngắt, nên khi dòng sông phản chiếu lại bầu trời ấy, thì dòng sông cũng xanh ngắt.

Cách sửa: Bầu trời xanh trong in xuống dòng sông xanh ngắt, tạo nên một khung cảnh với đủ sắc thái xanh.

- Doanh nghiệp làm ăn có lãi rất nhiều. 

Cách hiểu:

+ Doanh nghiệp kinh doanh tốt và thu được nhiều lợi nhuận. 

+ Có rất nhiều doanh nghiệp kinh doanh tốt.

Cách sửa: Doanh nghiệp thu được nhiều lợi nhuận.

4. Nêu và phân tích các cách hiểu có thể có về những câu thơ sau, từ đó cho biết các câu thơ ấy có mắc lỗi câu mơ hồ hay không:

Anh mang tình em đi

Qua những đèo lẻ nắng

Những sông trưa không đò

Những đường mưa ngẩn trắng

(Lê Đạt, Sáng soi)

+ Cách hiểu 1: "Anh" là chủ thể trữ tình, mang theo tình yêu của em qua những địa danh hoang vắng, heo hút.

+ Cách hiểu 2: "Tình em" là chủ thể ẩn dụ, được "anh" mang đi qua những địa danh, thể hiện sự trân trọng, nâng niu.

=> Phân tích: Cả hai cách hiểu đều phù hợp với ngữ cảnh và logic của bài thơ. 

=> Lỗi câu mơ hồ: Không có.

Giọt nước mắt vầng trăng

Long lanh trong đáy giếng

(Thanh Thảo, Đàn ghi ta của Lor-ca)

+ Cách hiểu 1: "Giọt nước mắt" được so sánh với "vầng trăng", long lanh và sáng ngời.

+ Cách hiểu 2: "Vầng trăng" soi bóng xuống đáy giếng, tạo nên hình ảnh long lanh như giọt nước mắt.

=> Cả hai cách hiểu đều có thể chấp nhận được, nhưng cách hiểu thứ nhất phù hợp với ngữ cảnh và chủ đề bài thơ hơn. Câu thơ sử dụng phép so sánh độc đáo, thể hiện sự tinh tế trong cảm nhận, sự tài hoa trong việc sử dụng ngôn từ của tác giả.

=> Lỗi câu mơ hồ: Không có.