Bài học cùng chủ đề
Báo cáo học liệu
Mua học liệu
Mua học liệu:
-
Số dư ví của bạn: 0 coin - 0 Xu
-
Nếu mua học liệu này bạn sẽ bị trừ: 2 coin\Xu
Để nhận Coin\Xu, bạn có thể:
Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài SVIP
Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài
(Trích Vũ Như Tô)
Nguyễn Huy Tưởng
HỒI THỨ NĂM
Một cung cấm
LỚP I
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Có việc gì mà bà chạy hớt hơ hớt hải? Mặt bà cắt không còn hột máu.
ĐAN THIỀM (thở hổn hển) – Nguy đến nơi rồi... Ông Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạ chưa, nguy làm sao? Đài Cửu Trùng chia năm đã được một phần.
ĐAN THIỀM – Ông trốn đi, mau lên không thì không kịp.
VŨ NHƯ TÔ – Sau bà nói lạ? Đài Cửu Trùng chưa xong, tôi trốn đi đâu. Làm gì phải trốn?
ĐAN THIỀM – Ông nghe tôi! Ông trốn đi! Ông nghe tôi: Ông phải trốn đi mới được!
VŨ NHƯ TÔ – Làm sao tôi cần phải trốn? Bà nói rõ cho là vì sao? Khi trước tôi nhờ bà mách đường chạy trốn, bà khuyên không nên, bây giờ bà bảo tôi đi trốn, thế là nghĩa gì?
ĐAN THIỀM – Có nghĩa lắm. Tôi không làm một việc gì vô lí cả. Khi trước trốn đi thì ông nguy, bây giờ trốn đi thì ông thoát chết.
VŨ NHƯ TÔ – Sao thế?
ĐAN THIỀM – Loạn đến nơi rồi. Dân gian đói kém nổi lên tứ tung. Giặc Trần Cao trước đã bị quan quân đuổi đánh, nay lại về đóng ở Bồ Đề, thanh thế rất mạnh. Trong triều, Nguyên Quận công Trịnh Duy Sản vì can vua mà bị đánh, nay mưu với mấy tên đồng chí, giả mượn tiếng đi dẹp giặc rồi quay binh về làm loạn.
VŨ NHƯ TÔ – Tôi làm gì nên tội?
ĐAN THIỀM – Vậy mà ai ai cũng cho ông là thủ phạm. Vua xa xỉ là vì ông, công khố hao hụt là vì ông, dân gian lầm than là vì ông, man di oán giận là vì ông, thần nhân trách móc là vì ông. Cửu Trùng Đài, họ có cần đầu? Họ dấy nghĩa cốt giết ông phá Cửu Trùng Đài.
VŨ NHƯ TÔ – Phá Cửu Trùng Đài? Không đời nào? Mà tôi thì không làm gì nên tội. Họ hiểu nhầm.
ĐAN THIỀM – Ông phải trốn đi. (có tiếng quân ầm ầm, tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng ta ơi, tiếng ngựa hí) Ông phải trốn đi. (lời có vẻ van lơn) Trong lúc biến cố này, ông hãy tạm lánh đi. Khi dân nổi lên, họ nông nổi vô cùng. Họ không phân biệt phải trái. Ông trốn đi. Tài kia không nên để uống. Ông mà có mệnh hệ nào thì nước ta không còn ai tô điểm nữa.
VŨ NHƯ TÔ – Bà không nên lo cho tôi. Tôi không trốn đâu. Người quân tử không bao giờ sợ chết. Mà vạn nhất có chết, thì cũng phải để cho mọi người biết rằng công việc mình làm chính đại quang minh. Tôi sống với Cửu Trùng Đài, chết cũng với Cửu Trùng Đài. Tôi không thể xa Cửu Trùng Đài một bước. Hồn tôi để cả đây, thì tôi chạy đi đâu?
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông nghe tôi. Trốn đi để chờ cơ hội khác. Đại sự hỏng rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Đa tạ bà. Tấm lòng của bà, chỉ có lòng cha mẹ tôi mới sánh kịp. Nhưng tôi đã quyết, không chịu rời Cửu Trùng Đài một bước. Tôi quyết ở đây.
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Ông Cả ơi!
LỚP II
Những người trên, thêm Nguyễn Vũ
NGUYỄN VŨ (lật đật và xộc xệch) – Kìa, thầy Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạy Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ – Thầy có biết việc gì không?
VŨ NHƯ TÔ – Bẩm Cụ lớn, không. Duy có bà Đan Thiêm đây vừa mới bảo với chúng tôi rằng Nguyễn Quận công làm phản.
NGUYỄN VŨ (hất hàm hỏi Đan Thiềm) – Thế nào?
ĐAN THIỀM – Chúng tôi cũng không rõ. Nghe như Quận công làm phản. Cụ lớn có biết tin gì thêm không?
NGUYỄN VŨ – Đúng thế đấy. Ta vừa chạy đến đây. Thiên tử đâu? Chiều hôm kia ta còn uống rượu trong nội điện với Hoàng thượng.
ĐAN THIỀM (rú lên) – Cái gì đó? (có tiếng động ầm ầm ở xa) Họ tiến lại đây chăng? (quay bảo Vũ Như Tô) Ông trốn đi, mau lên, khổ lắm. (lắng lại) Có tiếng quân reo... (líu lưỡi)
NGUYỄN VŨ – Ta lo cho Hoàng thượng lắm. Duy Sản là một đứa tiểu nhân. Nó vẫn căm giận Hoàng thượng và ta. Ta hối không can Hoàng thượng lại để cho ngài sai đánh nó quá đau, mà lại ở ngay giữa chợ. Thẹn quá hóa giận, đứa tiểu nhân thì nghĩ chi đến nghĩa vua tôi!
ĐAN THIỀM (quay bảo Vũ Như Tô) – Ông định chết ở đây sao? Ông gàn quá. Quận công có ưa gì ông đâu?
VŨ NHƯ TÔ (xẵng) – Bà để mặc tôi. Tôi tự có cách khu xử.
ĐAN THIỀM – Đấy, tiếng reo mỗi lúc một gần. Kìa, thái giám, chắc có tin gì?
Nội giám hoảng hốt vào.
LỚP III
Những người trên, thêm Lê Trung Mại
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, nguy đến nơi rồi. Kìa mụ Đan Thiềm sao lại ở đây? Mụ ra là giống quái,...
NGUYỄN VŨ – Có việc chi, Trung Mại?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, Trịnh Duy Sản mưu với lũ Lê Quảng Đô, Trịnh Tri Sâm lập vua khác, đêm qua đã kéo quân vào cửa Bắc Thần...
NGUYỄN VŨ – Thiên tử đâu?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm, nguyên Trịnh Duy Sản sắm sửa thuyền bè khí giới, họp ở bến đò Thái Cực, nói reo lên là đi đánh Trần Cao, rồi đương đêm đem ba nghìn quân Kim Ngô hộ vệ vào cửa Bắc Thần đốt lửa cho sáng....
NGUYỄN VŨ (nóng ruột, giậm chân gắt) – Thiên tử đâu? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Hoàng thượng trông thấy lửa sáng, hốt hoảng trống là giặc ập đến vội lên ngựa lẻn ra cửa Bảo Khánh, trời thì tối mà cứ lao mình đi không đèn đuốc gì cả. Khi ngài qua của Thái Học đến ao Chu Tước ở phường Bích Câu thì vừa gặp Duy Sản...
NGUYỄN VŨ – Gặp Duy Sản? Trời! Thế thì còn gì? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Ngài hỏi nó: Giặc ở đâu? Nó không đáp, ngoảnh mặt đi cười nhạt. Ngài quất ngựa về phía tây, nó sai võ sĩ là tên Hạch đuổi theo, đâm vua ngã ngựa rồi giết chết. (khóc)
NGUYỄN VŨ (khóc) – Hoàng thượng ơi! Hạ thần mới nghe câu chuyện đã đoán ngay có sự này. (cảm động quá, ngã xuống)
LÊ TRUNG MẠI (nức nở) – Khốn nạn, Khâm Đức Hoàng hậu thương vua cũng nhảy vào lửa chết… (không nói được nữa)
VŨ NHƯ TÔ – Xin Cụ lớn hãy để nghe xem có thực không đã. Không có lẽ... (vực Nguyễn Vũ dậy) Bẩm Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ (vẫn khóc) – Thực đấy rồi. Thôi để mặc ta. Duy Sản ta đã biết, nó tàn nhẫn vô cùng. Hoàng thượng ơi! Ơn tri ngộ mới được tám năm... Hoàng thượng băng hà lão thần cũng không yên được với chúng. Ăn lộc của vua, xin chết vì nạn của vua. Lão thần không muốn kéo dài kiếp sống tàn làm gì nữa. (rút dao đâm cổ tự tử và ngã lăn ra)
LÊ TRUNG MẠI – Trời ơi! Cụ lớn Đông các! (vực dậy, máu me đầm đìa)
NGUYỄN VŨ – Thôi mặc ta cho ta chết. Sống chỉ thêm nhục nhã. (ngất đi)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn Đan Thiềm, nhìn thấy Nguyễn Vũ) – Thảm não chưa?
LÊ TRUNG MẠI (sờ người Nguyễn Vũ) - Có lẽ Cụ lớn chết rồi. Sao chóng thế được? Chết thực rồi!
ĐAN THIỀM (thở dài) – Biến đến thế là cùng!
Một bọn nội giám nữa vào.
LỚP IV
Những người trên, thêm một bọn nội giám khác
MỘT TÊN NỘI GIÁM – Cụ lớn làm sao? Tình thế nguy ngập! Đứng ở đây để chết cả lũ ư?
LÊ TRUNG MẠI – Việc chi nữa?
TÊN NỘI GIÁM – Trịnh Duy Sản giết Thiên tử, hội triều đình lập con Mục Y Vương là Quang Trí lên ngôi. Có Võ Tả Hầu là Phùng Mai đứng lên mắng quân phản nghịch. Đảng ác bất Phùng Mai chém ngay ở nhà Nghị sự. Trong triều còn đang rối loạn thì An Hoà Hầu Nguyễn Hoằng Dụ ở bến Bồ Đề được tin vua bị giết, kéo quân về đốt phá kinh thành. Thợ xây Cửu Trùng Đài quá nửa theo về quân phản nghịch. Tình hình nguy ngập lắm rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Thợ theo quân phản nghịch? Thế còn của Cửu Trùng Đài?
TÊN NỘI GIÁM – Kẻ phá, người đốt...
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí.
BỌN NỘI GIÁM – Vô lí? Vô lí? Để Cửu Trùng Đài làm gi? Vì đâu mà có quân phản nghịch? An Hoà Hầu đang cho tìm mấy lũ cung nữ để phanh thây làm trăm mảnh. Mày không biết tội hay sao?
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí. (Có tiếng kêu mỗi lúc một gần: "Bạo chúa đã chết. Còn thằng Vũ Như Tô, đem phanh thây trăm mảnh". Có tiếng đổ ầm ầm. Họ chạy cả.)
LÊ TRUNG MẠI (nháy bọn nội giám) – Tam thập lục kế, tẩu vi thượng sách. Tham quyền cố vị gì, anh em nghĩ sao?
BỌN NỘI GIÁM – Chạy đi anh em ơi! (họ chạy nốt)
LỚP V
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông chạy đi! Ông có nghe tiếng gì không? Quân giặc đang tìm ông đấy: trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Họ tìm tôi, nhưng có lí gì họ giết tôi. Tôi có gây oán gây thù gì với ai?
ĐAN THIỀM – Ông đừng mơ mộng nữa. Dân chúng nông nổi, dễ sinh tàn ác. Họ không hiểu công việc của ông. Tránh đi! Trốn đi! Đợi thời là thượng sách. Đừng để phí tài trời. Trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Còn bà
ĐAN THIỀM – Tôi ở đây. (Có tiếng quân reo dữ đội: “Giết chết Vũ Như Tô, giết chết lũ cung nữ”.)
VŨ NHƯ TÔ (thản nhiên) – Bà ở đây. Vậy tôi cũng ở đây, nguy biến ta cùng chịu.
ĐAN THIỀM – Không được! Tôi chết đi không thiệt hại cho đời. Còn ông, ông phải đi đi mới được. (có tiếng nhà đổ, tiếng cửa đổ) Ông đi đi không thì không kịp. (nàng chắp tay lạy) Tôi xin ông, ông nghe tôi trốn đi.
Có tiếng giày dép nhốn nháo. Bọn cùng nữ hốt hoảng đi vào.
LỚP VI
Những người trên – Kim Phượng – Cung nữ
KIM PHƯỢNG (Khóc lóc) – Làm thế nào bây giờ? Của điện bị chúng phá rồi! Chúng đứng đầy ngoài sân. (hỏi Đan Thiềm) Đây có cửa ra đằng sau không?
ĐAN THIỀM – Đến đây là đường cùng rồi! Đây là tử địa!
CUNG NỮ – Trời ơi!
ĐAN THIỀM (bảo Vũ Như Tô) – Ông Cả ơi! Có trốn cũng không được nữa. Ông nguy mất. (nàng khóc)
Quân khởi loạn kéo vào, gươm giáo sáng loè.
LỚP VII
Những người trên, thêm Ngô Hạch và quân khởi loạn
QUÂN KHỞI LOẠN – Đây rồi! Vũ Như Tô! Lũ cung nữ.
NGÔ HẠCH – Quân bay, vào bắt lũ cung nữ trước
CUNG NỮ (quỳ xuống) – Trăm lạy tướng quân, trăm lạy tướng quân.
NGÔ HẠCH – Ta vâng tướng lệnh vào bắt các ngươi.
KIM PHƯỢNG (quỳ xuống) – Chị em chúng tôi không có tội gì. Xin tưởng quân sinh phúc. (Đan Thiềm bĩu môi thở dài) Kẻ hay xúc xiểm vua là ả kia (chỉ Đan Thiềm) Chính nó mê hoặc vua. Chính nó dan díu với Vũ Như Tô, làm uế tạp nơi cung cấm, chính nó là thủ phạm.
CUNG NỮ – Chính nó là thủ phạm.
ĐAN THIỀM – Lũ yêu quái không được đặt để nên nhời, tướng quân nên thấu cho. Tôi không sợ chết, nguyện xin được chết. Nhưng tôi không phải là con người bất chính. Tôi nói thế không hổ với quỷ thần hai vai, không hổ với thanh thiên bạch nhật.
CUNG NỮ – Chính con Đan Thiềm là thủ phạm. (nhìn lẳng lơ, bọn quân sĩ như bị quyến rũ)
NGÔ HẠCH – Ta đã biết! Quân bay, vào bắt lấy gian phu dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tướng quân không nên nói thế.
VŨ NHƯ TÔ – Giết thì cứ giết, nhưng đừng nghi oan.
ĐAN THIỀM – Tướng quân nghe tôi. Bao nhiêu tội tôi xin chịu hết. Nhưng xin tướng quân tha cho ông Cả. Ông ấy là một người tài...
QUÂN KHỞI LOẠN (cười ầm) – Thế mà còn mở mồm cãi. Mày chết để chồng mày sống à?
ĐAN THIỀM – Các người chỉ nghĩ những điều quá quắt.
QUÂN KHỞI LOẠN – Chúng ông chỉ có thể, con đĩ già câm miệng.
NGÔ HẠCH – Trói cổ nó lại.
ĐAN THIỀM (quỳ xuống) – Tướng quân tha cho ông Cả. Nước ta còn cần nhiều thợ tài để tô điểm.
NGÔ HẠCH (cười ha hả) – Cần thợ tài để tô điểm. Để hao hụt công khố, để dân gian lầm than.
VŨ NHƯ TÔ – Đan Thiềm, bà đứng dậy. Sao bà lẩn thẩn thế, lạy cả một đứa tiểu nhân?
ĐAN THIỀM (đứng dậy) – Tướng quân hãy nghe tôi, đừng phạm vào tội ác. Đừng giết ông Cả. Kẻo tướng quân mang hận về muôn đời! Tha cho ông Cả. Tôi xin chịu chết.
NGÔ HẠCH (truyền) – Trói cổ con đĩ già lại.
ĐAN THIỀM – Tướng quân tha…
QUÂN KHỞI LOẠN (xúm vào trói nàng) – Đừng nói nữa vô ích, con dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tha cho ông Cả.
NGÔ HẠCH (thấy Như Tô chạy lại) – Trói thằng Vũ Như Tô lại. (quân sĩ xông vào trói chàng có vẻ đắc ý)
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Chỉ tại ông không nghe tôi, dùng dằng mãi. Hay giờ... (nói với Ngô Hạch) Xin tướng quân...
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi, không cho nó nói nhảm nửa, rờm tai. (quân sĩ dẫn nàng ra)
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Đài lớn tan tành! Ông Cả ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt! (họ kéo nàng ra tàn nhẫn)
LỚP VIII
Những người trên, trừ Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Xin đa tạ tấm lòng tri kỉ. Đan Thiềm, xin cùng bà vĩnh biệt! (buồn rầu, trấn tĩnh ngay) Đời ta chưa tận, mệnh là chưa cùng. Ta sẽ xây một đài vĩ đại để tạ lòng tri kỉ.
NGÔ HẠCH (Chỉ bọn cung nữ bảo mấy tên quân) – Dẫn họ về dinh ta đợi lệnh.
MẤY TÊN QUÂN – Xin vâng lệnh. (dẫn cung nữ ra)
VŨ NHƯ TÔ (khinh bỉ) – Mi thực là một tên bỉ ổi. Sao trời lại để cho mi sống làm nhục cung thường.
NGÔ HẠCH – Dẫn thằng này về trình chủ tướng.
VŨ NHƯ TÔ (đầy hi vọng) – Dẫn ta ra mắt An Hoà Hầu, để ta phân trần, để ta giảng giải, cho người đời biết rõ nguyện vọng của ta. Ta tội gì. Không, ta chỉ có một hoài bão là tô điểm đất nước, đem hết tài ra xây cho nòi giống một toà đài hoa lệ, thách cả những công trình sau trước, tranh tinh xảo với Hóa công. Vậy thì ta có tội gì? Ta xây Cửu Trùng Đài có phải đâu để hại nước? Không không! Nguyễn Hoằng Dụ sẽ biết cho ta, ta không có tội và chủ tướng các ngươi sẽ cởi trói cho ta để ta xây nốt Cửu Trùng Đài, dụng một kì công muôn thuở...
QUÂN SĨ (cười ầm) – Câm ngay đi. Quân điên rồ, câm ngay đi không chúng ông vả miệng bây giờ. Mày không biết mấy nghìn người chết vì Cửu Trùng Đài, mẹ mất con, vợ mất chồng vì mày đó ư? Người ta oán mày hơn oán quý. Câm ngay đi!
VŨ NHƯ TÔ – …Vài năm rửa, đài Cửu Trùng hoàn thành, cao cả, huy hoàng, giữa cõi trần lao lực, có một cảnh Bồng Lai…
QUÂN SĨ – Câm mồm!
VŨ NHƯ TÔ – … Xuất hiện...
QUÂN SĨ – Câm mồm! (họ xúm vào vả miệng Vũ Như Tô)
VŨ NHƯ TÔ – Ta có thù oán gì với các người?
NGÔ HẠCH – Dẫn nó ra pháp trường. Không để nó nói nhảm trước mặt chủ tướng mất thì giờ.
QUÂN SĨ – Ra pháp trường!
VŨ NHƯ TÔ – Không, dẫn ta ra mắt chủ tướng. Ta muốn nói chuyện với An Hoà Hầu. Các người không hiểu được ta. (có tiếng âm ấm như long trời là đất)
MỌI NGƯỜI – Cái chi nghe kinh người?
Một lũ quân vào.
LỚP IX
Những người trên, thêm một lũ quân
NGÔ HẠCH – Chúng bay đi đâu?
LŨ QUÂN – Bẩm tướng quân! Kinh thành phát hoả!
NGÔ HẠCH – Ai ra lệnh ấy?
MỘT TÊN QUÂN – Chính An Hòa Hầu!
VŨ NHƯ TÔ – Chính An Hoà Hầu! Thế Cửu Trùng Đài?
LŨ QUÂN – Cửu Trùng Đài ư? Dã tràng xe cát! Cửu Trùng Đài sắp là một đống tro tàn!
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí! Vô lí!
NGÔ HẠCH – Rõ quân ngu muội! Đến đầu mày chả chắc, nói chi đến Cửu Trùng Đài mà còn tin tưởng.
VŨ NHƯ TÔ – Đời ta không quý bằng Cửu Trùng Đài.
QUÂN SĨ – Giống vật không biết nhục.
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi. (chợt có ánh lửa sáng rực, cả tàn than, bụi khói bay vào)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn ra, rú lên) – Đốt thực rồi! Đốt thực rồi! Ôi đảng ác! Ôi muôn phần căm giận! Trời ơi! Phú cho ta cái tài làm gì? Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài! (có tiếng hô vui vẻ: "Cửu Trùng Đài đã cháy!")
QUÂN SĨ – Thực đáng ăn mừng.
VŨ NHƯ TÔ (chua chát) – Thời thế là hết. Dẫn ta đến pháp trường!
Màn hạ nhanh.
Mùa hạ năm 1941
(Tuyển tập Nguyễn Huy Tưởng, tập I, NXB Văn học, Hà Nội, 1984, in trong
Ngữ văn 11 Nâng cao, tập một, Sđd, tr.211 - 227)
Vũ Như Tô thuộc thể loại kịch nào?
Tác giả của vở kịch Vũ Như Tô là ai?
Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài
(Trích Vũ Như Tô)
Nguyễn Huy Tưởng
HỒI THỨ NĂM
Một cung cấm
LỚP I
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Có việc gì mà bà chạy hớt hơ hớt hải? Mặt bà cắt không còn hột máu.
ĐAN THIỀM (thở hổn hển) – Nguy đến nơi rồi... Ông Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạ chưa, nguy làm sao? Đài Cửu Trùng chia năm đã được một phần.
ĐAN THIỀM – Ông trốn đi, mau lên không thì không kịp.
VŨ NHƯ TÔ – Sau bà nói lạ? Đài Cửu Trùng chưa xong, tôi trốn đi đâu. Làm gì phải trốn?
ĐAN THIỀM – Ông nghe tôi! Ông trốn đi! Ông nghe tôi: Ông phải trốn đi mới được!
VŨ NHƯ TÔ – Làm sao tôi cần phải trốn? Bà nói rõ cho là vì sao? Khi trước tôi nhờ bà mách đường chạy trốn, bà khuyên không nên, bây giờ bà bảo tôi đi trốn, thế là nghĩa gì?
ĐAN THIỀM – Có nghĩa lắm. Tôi không làm một việc gì vô lí cả. Khi trước trốn đi thì ông nguy, bây giờ trốn đi thì ông thoát chết.
VŨ NHƯ TÔ – Sao thế?
ĐAN THIỀM – Loạn đến nơi rồi. Dân gian đói kém nổi lên tứ tung. Giặc Trần Cao trước đã bị quan quân đuổi đánh, nay lại về đóng ở Bồ Đề, thanh thế rất mạnh. Trong triều, Nguyên Quận công Trịnh Duy Sản vì can vua mà bị đánh, nay mưu với mấy tên đồng chí, giả mượn tiếng đi dẹp giặc rồi quay binh về làm loạn.
VŨ NHƯ TÔ – Tôi làm gì nên tội?
ĐAN THIỀM – Vậy mà ai ai cũng cho ông là thủ phạm. Vua xa xỉ là vì ông, công khố hao hụt là vì ông, dân gian lầm than là vì ông, man di oán giận là vì ông, thần nhân trách móc là vì ông. Cửu Trùng Đài, họ có cần đầu? Họ dấy nghĩa cốt giết ông phá Cửu Trùng Đài.
VŨ NHƯ TÔ – Phá Cửu Trùng Đài? Không đời nào? Mà tôi thì không làm gì nên tội. Họ hiểu nhầm.
ĐAN THIỀM – Ông phải trốn đi. (có tiếng quân ầm ầm, tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng ta ơi, tiếng ngựa hí) Ông phải trốn đi. (lời có vẻ van lơn) Trong lúc biến cố này, ông hãy tạm lánh đi. Khi dân nổi lên, họ nông nổi vô cùng. Họ không phân biệt phải trái. Ông trốn đi. Tài kia không nên để uống. Ông mà có mệnh hệ nào thì nước ta không còn ai tô điểm nữa.
VŨ NHƯ TÔ – Bà không nên lo cho tôi. Tôi không trốn đâu. Người quân tử không bao giờ sợ chết. Mà vạn nhất có chết, thì cũng phải để cho mọi người biết rằng công việc mình làm chính đại quang minh. Tôi sống với Cửu Trùng Đài, chết cũng với Cửu Trùng Đài. Tôi không thể xa Cửu Trùng Đài một bước. Hồn tôi để cả đây, thì tôi chạy đi đâu?
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông nghe tôi. Trốn đi để chờ cơ hội khác. Đại sự hỏng rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Đa tạ bà. Tấm lòng của bà, chỉ có lòng cha mẹ tôi mới sánh kịp. Nhưng tôi đã quyết, không chịu rời Cửu Trùng Đài một bước. Tôi quyết ở đây.
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Ông Cả ơi!
LỚP II
Những người trên, thêm Nguyễn Vũ
NGUYỄN VŨ (lật đật và xộc xệch) – Kìa, thầy Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạy Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ – Thầy có biết việc gì không?
VŨ NHƯ TÔ – Bẩm Cụ lớn, không. Duy có bà Đan Thiêm đây vừa mới bảo với chúng tôi rằng Nguyễn Quận công làm phản.
NGUYỄN VŨ (hất hàm hỏi Đan Thiềm) – Thế nào?
ĐAN THIỀM – Chúng tôi cũng không rõ. Nghe như Quận công làm phản. Cụ lớn có biết tin gì thêm không?
NGUYỄN VŨ – Đúng thế đấy. Ta vừa chạy đến đây. Thiên tử đâu? Chiều hôm kia ta còn uống rượu trong nội điện với Hoàng thượng.
ĐAN THIỀM (rú lên) – Cái gì đó? (có tiếng động ầm ầm ở xa) Họ tiến lại đây chăng? (quay bảo Vũ Như Tô) Ông trốn đi, mau lên, khổ lắm. (lắng lại) Có tiếng quân reo... (líu lưỡi)
NGUYỄN VŨ – Ta lo cho Hoàng thượng lắm. Duy Sản là một đứa tiểu nhân. Nó vẫn căm giận Hoàng thượng và ta. Ta hối không can Hoàng thượng lại để cho ngài sai đánh nó quá đau, mà lại ở ngay giữa chợ. Thẹn quá hóa giận, đứa tiểu nhân thì nghĩ chi đến nghĩa vua tôi!
ĐAN THIỀM (quay bảo Vũ Như Tô) – Ông định chết ở đây sao? Ông gàn quá. Quận công có ưa gì ông đâu?
VŨ NHƯ TÔ (xẵng) – Bà để mặc tôi. Tôi tự có cách khu xử.
ĐAN THIỀM – Đấy, tiếng reo mỗi lúc một gần. Kìa, thái giám, chắc có tin gì?
Nội giám hoảng hốt vào.
LỚP III
Những người trên, thêm Lê Trung Mại
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, nguy đến nơi rồi. Kìa mụ Đan Thiềm sao lại ở đây? Mụ ra là giống quái,...
NGUYỄN VŨ – Có việc chi, Trung Mại?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, Trịnh Duy Sản mưu với lũ Lê Quảng Đô, Trịnh Tri Sâm lập vua khác, đêm qua đã kéo quân vào cửa Bắc Thần...
NGUYỄN VŨ – Thiên tử đâu?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm, nguyên Trịnh Duy Sản sắm sửa thuyền bè khí giới, họp ở bến đò Thái Cực, nói reo lên là đi đánh Trần Cao, rồi đương đêm đem ba nghìn quân Kim Ngô hộ vệ vào cửa Bắc Thần đốt lửa cho sáng....
NGUYỄN VŨ (nóng ruột, giậm chân gắt) – Thiên tử đâu? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Hoàng thượng trông thấy lửa sáng, hốt hoảng trống là giặc ập đến vội lên ngựa lẻn ra cửa Bảo Khánh, trời thì tối mà cứ lao mình đi không đèn đuốc gì cả. Khi ngài qua của Thái Học đến ao Chu Tước ở phường Bích Câu thì vừa gặp Duy Sản...
NGUYỄN VŨ – Gặp Duy Sản? Trời! Thế thì còn gì? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Ngài hỏi nó: Giặc ở đâu? Nó không đáp, ngoảnh mặt đi cười nhạt. Ngài quất ngựa về phía tây, nó sai võ sĩ là tên Hạch đuổi theo, đâm vua ngã ngựa rồi giết chết. (khóc)
NGUYỄN VŨ (khóc) – Hoàng thượng ơi! Hạ thần mới nghe câu chuyện đã đoán ngay có sự này. (cảm động quá, ngã xuống)
LÊ TRUNG MẠI (nức nở) – Khốn nạn, Khâm Đức Hoàng hậu thương vua cũng nhảy vào lửa chết… (không nói được nữa)
VŨ NHƯ TÔ – Xin Cụ lớn hãy để nghe xem có thực không đã. Không có lẽ... (vực Nguyễn Vũ dậy) Bẩm Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ (vẫn khóc) – Thực đấy rồi. Thôi để mặc ta. Duy Sản ta đã biết, nó tàn nhẫn vô cùng. Hoàng thượng ơi! Ơn tri ngộ mới được tám năm... Hoàng thượng băng hà lão thần cũng không yên được với chúng. Ăn lộc của vua, xin chết vì nạn của vua. Lão thần không muốn kéo dài kiếp sống tàn làm gì nữa. (rút dao đâm cổ tự tử và ngã lăn ra)
LÊ TRUNG MẠI – Trời ơi! Cụ lớn Đông các! (vực dậy, máu me đầm đìa)
NGUYỄN VŨ – Thôi mặc ta cho ta chết. Sống chỉ thêm nhục nhã. (ngất đi)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn Đan Thiềm, nhìn thấy Nguyễn Vũ) – Thảm não chưa?
LÊ TRUNG MẠI (sờ người Nguyễn Vũ) - Có lẽ Cụ lớn chết rồi. Sao chóng thế được? Chết thực rồi!
ĐAN THIỀM (thở dài) – Biến đến thế là cùng!
Một bọn nội giám nữa vào.
LỚP IV
Những người trên, thêm một bọn nội giám khác
MỘT TÊN NỘI GIÁM – Cụ lớn làm sao? Tình thế nguy ngập! Đứng ở đây để chết cả lũ ư?
LÊ TRUNG MẠI – Việc chi nữa?
TÊN NỘI GIÁM – Trịnh Duy Sản giết Thiên tử, hội triều đình lập con Mục Y Vương là Quang Trí lên ngôi. Có Võ Tả Hầu là Phùng Mai đứng lên mắng quân phản nghịch. Đảng ác bất Phùng Mai chém ngay ở nhà Nghị sự. Trong triều còn đang rối loạn thì An Hoà Hầu Nguyễn Hoằng Dụ ở bến Bồ Đề được tin vua bị giết, kéo quân về đốt phá kinh thành. Thợ xây Cửu Trùng Đài quá nửa theo về quân phản nghịch. Tình hình nguy ngập lắm rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Thợ theo quân phản nghịch? Thế còn của Cửu Trùng Đài?
TÊN NỘI GIÁM – Kẻ phá, người đốt...
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí.
BỌN NỘI GIÁM – Vô lí? Vô lí? Để Cửu Trùng Đài làm gi? Vì đâu mà có quân phản nghịch? An Hoà Hầu đang cho tìm mấy lũ cung nữ để phanh thây làm trăm mảnh. Mày không biết tội hay sao?
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí. (Có tiếng kêu mỗi lúc một gần: "Bạo chúa đã chết. Còn thằng Vũ Như Tô, đem phanh thây trăm mảnh". Có tiếng đổ ầm ầm. Họ chạy cả.)
LÊ TRUNG MẠI (nháy bọn nội giám) – Tam thập lục kế, tẩu vi thượng sách. Tham quyền cố vị gì, anh em nghĩ sao?
BỌN NỘI GIÁM – Chạy đi anh em ơi! (họ chạy nốt)
LỚP V
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông chạy đi! Ông có nghe tiếng gì không? Quân giặc đang tìm ông đấy: trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Họ tìm tôi, nhưng có lí gì họ giết tôi. Tôi có gây oán gây thù gì với ai?
ĐAN THIỀM – Ông đừng mơ mộng nữa. Dân chúng nông nổi, dễ sinh tàn ác. Họ không hiểu công việc của ông. Tránh đi! Trốn đi! Đợi thời là thượng sách. Đừng để phí tài trời. Trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Còn bà
ĐAN THIỀM – Tôi ở đây. (Có tiếng quân reo dữ đội: “Giết chết Vũ Như Tô, giết chết lũ cung nữ”.)
VŨ NHƯ TÔ (thản nhiên) – Bà ở đây. Vậy tôi cũng ở đây, nguy biến ta cùng chịu.
ĐAN THIỀM – Không được! Tôi chết đi không thiệt hại cho đời. Còn ông, ông phải đi đi mới được. (có tiếng nhà đổ, tiếng cửa đổ) Ông đi đi không thì không kịp. (nàng chắp tay lạy) Tôi xin ông, ông nghe tôi trốn đi.
Có tiếng giày dép nhốn nháo. Bọn cùng nữ hốt hoảng đi vào.
LỚP VI
Những người trên – Kim Phượng – Cung nữ
KIM PHƯỢNG (Khóc lóc) – Làm thế nào bây giờ? Của điện bị chúng phá rồi! Chúng đứng đầy ngoài sân. (hỏi Đan Thiềm) Đây có cửa ra đằng sau không?
ĐAN THIỀM – Đến đây là đường cùng rồi! Đây là tử địa!
CUNG NỮ – Trời ơi!
ĐAN THIỀM (bảo Vũ Như Tô) – Ông Cả ơi! Có trốn cũng không được nữa. Ông nguy mất. (nàng khóc)
Quân khởi loạn kéo vào, gươm giáo sáng loè.
LỚP VII
Những người trên, thêm Ngô Hạch và quân khởi loạn
QUÂN KHỞI LOẠN – Đây rồi! Vũ Như Tô! Lũ cung nữ.
NGÔ HẠCH – Quân bay, vào bắt lũ cung nữ trước
CUNG NỮ (quỳ xuống) – Trăm lạy tướng quân, trăm lạy tướng quân.
NGÔ HẠCH – Ta vâng tướng lệnh vào bắt các ngươi.
KIM PHƯỢNG (quỳ xuống) – Chị em chúng tôi không có tội gì. Xin tưởng quân sinh phúc. (Đan Thiềm bĩu môi thở dài) Kẻ hay xúc xiểm vua là ả kia (chỉ Đan Thiềm) Chính nó mê hoặc vua. Chính nó dan díu với Vũ Như Tô, làm uế tạp nơi cung cấm, chính nó là thủ phạm.
CUNG NỮ – Chính nó là thủ phạm.
ĐAN THIỀM – Lũ yêu quái không được đặt để nên nhời, tướng quân nên thấu cho. Tôi không sợ chết, nguyện xin được chết. Nhưng tôi không phải là con người bất chính. Tôi nói thế không hổ với quỷ thần hai vai, không hổ với thanh thiên bạch nhật.
CUNG NỮ – Chính con Đan Thiềm là thủ phạm. (nhìn lẳng lơ, bọn quân sĩ như bị quyến rũ)
NGÔ HẠCH – Ta đã biết! Quân bay, vào bắt lấy gian phu dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tướng quân không nên nói thế.
VŨ NHƯ TÔ – Giết thì cứ giết, nhưng đừng nghi oan.
ĐAN THIỀM – Tướng quân nghe tôi. Bao nhiêu tội tôi xin chịu hết. Nhưng xin tướng quân tha cho ông Cả. Ông ấy là một người tài...
QUÂN KHỞI LOẠN (cười ầm) – Thế mà còn mở mồm cãi. Mày chết để chồng mày sống à?
ĐAN THIỀM – Các người chỉ nghĩ những điều quá quắt.
QUÂN KHỞI LOẠN – Chúng ông chỉ có thể, con đĩ già câm miệng.
NGÔ HẠCH – Trói cổ nó lại.
ĐAN THIỀM (quỳ xuống) – Tướng quân tha cho ông Cả. Nước ta còn cần nhiều thợ tài để tô điểm.
NGÔ HẠCH (cười ha hả) – Cần thợ tài để tô điểm. Để hao hụt công khố, để dân gian lầm than.
VŨ NHƯ TÔ – Đan Thiềm, bà đứng dậy. Sao bà lẩn thẩn thế, lạy cả một đứa tiểu nhân?
ĐAN THIỀM (đứng dậy) – Tướng quân hãy nghe tôi, đừng phạm vào tội ác. Đừng giết ông Cả. Kẻo tướng quân mang hận về muôn đời! Tha cho ông Cả. Tôi xin chịu chết.
NGÔ HẠCH (truyền) – Trói cổ con đĩ già lại.
ĐAN THIỀM – Tướng quân tha…
QUÂN KHỞI LOẠN (xúm vào trói nàng) – Đừng nói nữa vô ích, con dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tha cho ông Cả.
NGÔ HẠCH (thấy Như Tô chạy lại) – Trói thằng Vũ Như Tô lại. (quân sĩ xông vào trói chàng có vẻ đắc ý)
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Chỉ tại ông không nghe tôi, dùng dằng mãi. Hay giờ... (nói với Ngô Hạch) Xin tướng quân...
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi, không cho nó nói nhảm nửa, rờm tai. (quân sĩ dẫn nàng ra)
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Đài lớn tan tành! Ông Cả ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt! (họ kéo nàng ra tàn nhẫn)
LỚP VIII
Những người trên, trừ Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Xin đa tạ tấm lòng tri kỉ. Đan Thiềm, xin cùng bà vĩnh biệt! (buồn rầu, trấn tĩnh ngay) Đời ta chưa tận, mệnh là chưa cùng. Ta sẽ xây một đài vĩ đại để tạ lòng tri kỉ.
NGÔ HẠCH (Chỉ bọn cung nữ bảo mấy tên quân) – Dẫn họ về dinh ta đợi lệnh.
MẤY TÊN QUÂN – Xin vâng lệnh. (dẫn cung nữ ra)
VŨ NHƯ TÔ (khinh bỉ) – Mi thực là một tên bỉ ổi. Sao trời lại để cho mi sống làm nhục cung thường.
NGÔ HẠCH – Dẫn thằng này về trình chủ tướng.
VŨ NHƯ TÔ (đầy hi vọng) – Dẫn ta ra mắt An Hoà Hầu, để ta phân trần, để ta giảng giải, cho người đời biết rõ nguyện vọng của ta. Ta tội gì. Không, ta chỉ có một hoài bão là tô điểm đất nước, đem hết tài ra xây cho nòi giống một toà đài hoa lệ, thách cả những công trình sau trước, tranh tinh xảo với Hóa công. Vậy thì ta có tội gì? Ta xây Cửu Trùng Đài có phải đâu để hại nước? Không không! Nguyễn Hoằng Dụ sẽ biết cho ta, ta không có tội và chủ tướng các ngươi sẽ cởi trói cho ta để ta xây nốt Cửu Trùng Đài, dụng một kì công muôn thuở...
QUÂN SĨ (cười ầm) – Câm ngay đi. Quân điên rồ, câm ngay đi không chúng ông vả miệng bây giờ. Mày không biết mấy nghìn người chết vì Cửu Trùng Đài, mẹ mất con, vợ mất chồng vì mày đó ư? Người ta oán mày hơn oán quý. Câm ngay đi!
VŨ NHƯ TÔ – …Vài năm rửa, đài Cửu Trùng hoàn thành, cao cả, huy hoàng, giữa cõi trần lao lực, có một cảnh Bồng Lai…
QUÂN SĨ – Câm mồm!
VŨ NHƯ TÔ – … Xuất hiện...
QUÂN SĨ – Câm mồm! (họ xúm vào vả miệng Vũ Như Tô)
VŨ NHƯ TÔ – Ta có thù oán gì với các người?
NGÔ HẠCH – Dẫn nó ra pháp trường. Không để nó nói nhảm trước mặt chủ tướng mất thì giờ.
QUÂN SĨ – Ra pháp trường!
VŨ NHƯ TÔ – Không, dẫn ta ra mắt chủ tướng. Ta muốn nói chuyện với An Hoà Hầu. Các người không hiểu được ta. (có tiếng âm ấm như long trời là đất)
MỌI NGƯỜI – Cái chi nghe kinh người?
Một lũ quân vào.
LỚP IX
Những người trên, thêm một lũ quân
NGÔ HẠCH – Chúng bay đi đâu?
LŨ QUÂN – Bẩm tướng quân! Kinh thành phát hoả!
NGÔ HẠCH – Ai ra lệnh ấy?
MỘT TÊN QUÂN – Chính An Hòa Hầu!
VŨ NHƯ TÔ – Chính An Hoà Hầu! Thế Cửu Trùng Đài?
LŨ QUÂN – Cửu Trùng Đài ư? Dã tràng xe cát! Cửu Trùng Đài sắp là một đống tro tàn!
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí! Vô lí!
NGÔ HẠCH – Rõ quân ngu muội! Đến đầu mày chả chắc, nói chi đến Cửu Trùng Đài mà còn tin tưởng.
VŨ NHƯ TÔ – Đời ta không quý bằng Cửu Trùng Đài.
QUÂN SĨ – Giống vật không biết nhục.
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi. (chợt có ánh lửa sáng rực, cả tàn than, bụi khói bay vào)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn ra, rú lên) – Đốt thực rồi! Đốt thực rồi! Ôi đảng ác! Ôi muôn phần căm giận! Trời ơi! Phú cho ta cái tài làm gì? Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài! (có tiếng hô vui vẻ: "Cửu Trùng Đài đã cháy!")
QUÂN SĨ – Thực đáng ăn mừng.
VŨ NHƯ TÔ (chua chát) – Thời thế là hết. Dẫn ta đến pháp trường!
Màn hạ nhanh.
Mùa hạ năm 1941
(Tuyển tập Nguyễn Huy Tưởng, tập I, NXB Văn học, Hà Nội, 1984, in trong
Ngữ văn 11 Nâng cao, tập một, Sđd, tr.211 - 227)
Bối cảnh lịch sử trong vở kịch Vũ Như Tô liên quan đến sự kiện nào?
Văn bản Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài cùng thể loại với văn bản nào dưới đây?
Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài
(Trích Vũ Như Tô)
Nguyễn Huy Tưởng
HỒI THỨ NĂM
Một cung cấm
LỚP I
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Có việc gì mà bà chạy hớt hơ hớt hải? Mặt bà cắt không còn hột máu.
ĐAN THIỀM (thở hổn hển) – Nguy đến nơi rồi... Ông Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạ chưa, nguy làm sao? Đài Cửu Trùng chia năm đã được một phần.
ĐAN THIỀM – Ông trốn đi, mau lên không thì không kịp.
VŨ NHƯ TÔ – Sau bà nói lạ? Đài Cửu Trùng chưa xong, tôi trốn đi đâu. Làm gì phải trốn?
ĐAN THIỀM – Ông nghe tôi! Ông trốn đi! Ông nghe tôi: Ông phải trốn đi mới được!
VŨ NHƯ TÔ – Làm sao tôi cần phải trốn? Bà nói rõ cho là vì sao? Khi trước tôi nhờ bà mách đường chạy trốn, bà khuyên không nên, bây giờ bà bảo tôi đi trốn, thế là nghĩa gì?
ĐAN THIỀM – Có nghĩa lắm. Tôi không làm một việc gì vô lí cả. Khi trước trốn đi thì ông nguy, bây giờ trốn đi thì ông thoát chết.
VŨ NHƯ TÔ – Sao thế?
ĐAN THIỀM – Loạn đến nơi rồi. Dân gian đói kém nổi lên tứ tung. Giặc Trần Cao trước đã bị quan quân đuổi đánh, nay lại về đóng ở Bồ Đề, thanh thế rất mạnh. Trong triều, Nguyên Quận công Trịnh Duy Sản vì can vua mà bị đánh, nay mưu với mấy tên đồng chí, giả mượn tiếng đi dẹp giặc rồi quay binh về làm loạn.
VŨ NHƯ TÔ – Tôi làm gì nên tội?
ĐAN THIỀM – Vậy mà ai ai cũng cho ông là thủ phạm. Vua xa xỉ là vì ông, công khố hao hụt là vì ông, dân gian lầm than là vì ông, man di oán giận là vì ông, thần nhân trách móc là vì ông. Cửu Trùng Đài, họ có cần đầu? Họ dấy nghĩa cốt giết ông phá Cửu Trùng Đài.
VŨ NHƯ TÔ – Phá Cửu Trùng Đài? Không đời nào? Mà tôi thì không làm gì nên tội. Họ hiểu nhầm.
ĐAN THIỀM – Ông phải trốn đi. (có tiếng quân ầm ầm, tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng ta ơi, tiếng ngựa hí) Ông phải trốn đi. (lời có vẻ van lơn) Trong lúc biến cố này, ông hãy tạm lánh đi. Khi dân nổi lên, họ nông nổi vô cùng. Họ không phân biệt phải trái. Ông trốn đi. Tài kia không nên để uống. Ông mà có mệnh hệ nào thì nước ta không còn ai tô điểm nữa.
VŨ NHƯ TÔ – Bà không nên lo cho tôi. Tôi không trốn đâu. Người quân tử không bao giờ sợ chết. Mà vạn nhất có chết, thì cũng phải để cho mọi người biết rằng công việc mình làm chính đại quang minh. Tôi sống với Cửu Trùng Đài, chết cũng với Cửu Trùng Đài. Tôi không thể xa Cửu Trùng Đài một bước. Hồn tôi để cả đây, thì tôi chạy đi đâu?
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông nghe tôi. Trốn đi để chờ cơ hội khác. Đại sự hỏng rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Đa tạ bà. Tấm lòng của bà, chỉ có lòng cha mẹ tôi mới sánh kịp. Nhưng tôi đã quyết, không chịu rời Cửu Trùng Đài một bước. Tôi quyết ở đây.
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Ông Cả ơi!
LỚP II
Những người trên, thêm Nguyễn Vũ
NGUYỄN VŨ (lật đật và xộc xệch) – Kìa, thầy Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạy Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ – Thầy có biết việc gì không?
VŨ NHƯ TÔ – Bẩm Cụ lớn, không. Duy có bà Đan Thiêm đây vừa mới bảo với chúng tôi rằng Nguyễn Quận công làm phản.
NGUYỄN VŨ (hất hàm hỏi Đan Thiềm) – Thế nào?
ĐAN THIỀM – Chúng tôi cũng không rõ. Nghe như Quận công làm phản. Cụ lớn có biết tin gì thêm không?
NGUYỄN VŨ – Đúng thế đấy. Ta vừa chạy đến đây. Thiên tử đâu? Chiều hôm kia ta còn uống rượu trong nội điện với Hoàng thượng.
ĐAN THIỀM (rú lên) – Cái gì đó? (có tiếng động ầm ầm ở xa) Họ tiến lại đây chăng? (quay bảo Vũ Như Tô) Ông trốn đi, mau lên, khổ lắm. (lắng lại) Có tiếng quân reo... (líu lưỡi)
NGUYỄN VŨ – Ta lo cho Hoàng thượng lắm. Duy Sản là một đứa tiểu nhân. Nó vẫn căm giận Hoàng thượng và ta. Ta hối không can Hoàng thượng lại để cho ngài sai đánh nó quá đau, mà lại ở ngay giữa chợ. Thẹn quá hóa giận, đứa tiểu nhân thì nghĩ chi đến nghĩa vua tôi!
ĐAN THIỀM (quay bảo Vũ Như Tô) – Ông định chết ở đây sao? Ông gàn quá. Quận công có ưa gì ông đâu?
VŨ NHƯ TÔ (xẵng) – Bà để mặc tôi. Tôi tự có cách khu xử.
ĐAN THIỀM – Đấy, tiếng reo mỗi lúc một gần. Kìa, thái giám, chắc có tin gì?
Nội giám hoảng hốt vào.
LỚP III
Những người trên, thêm Lê Trung Mại
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, nguy đến nơi rồi. Kìa mụ Đan Thiềm sao lại ở đây? Mụ ra là giống quái,...
NGUYỄN VŨ – Có việc chi, Trung Mại?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, Trịnh Duy Sản mưu với lũ Lê Quảng Đô, Trịnh Tri Sâm lập vua khác, đêm qua đã kéo quân vào cửa Bắc Thần...
NGUYỄN VŨ – Thiên tử đâu?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm, nguyên Trịnh Duy Sản sắm sửa thuyền bè khí giới, họp ở bến đò Thái Cực, nói reo lên là đi đánh Trần Cao, rồi đương đêm đem ba nghìn quân Kim Ngô hộ vệ vào cửa Bắc Thần đốt lửa cho sáng....
NGUYỄN VŨ (nóng ruột, giậm chân gắt) – Thiên tử đâu? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Hoàng thượng trông thấy lửa sáng, hốt hoảng trống là giặc ập đến vội lên ngựa lẻn ra cửa Bảo Khánh, trời thì tối mà cứ lao mình đi không đèn đuốc gì cả. Khi ngài qua của Thái Học đến ao Chu Tước ở phường Bích Câu thì vừa gặp Duy Sản...
NGUYỄN VŨ – Gặp Duy Sản? Trời! Thế thì còn gì? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Ngài hỏi nó: Giặc ở đâu? Nó không đáp, ngoảnh mặt đi cười nhạt. Ngài quất ngựa về phía tây, nó sai võ sĩ là tên Hạch đuổi theo, đâm vua ngã ngựa rồi giết chết. (khóc)
NGUYỄN VŨ (khóc) – Hoàng thượng ơi! Hạ thần mới nghe câu chuyện đã đoán ngay có sự này. (cảm động quá, ngã xuống)
LÊ TRUNG MẠI (nức nở) – Khốn nạn, Khâm Đức Hoàng hậu thương vua cũng nhảy vào lửa chết… (không nói được nữa)
VŨ NHƯ TÔ – Xin Cụ lớn hãy để nghe xem có thực không đã. Không có lẽ... (vực Nguyễn Vũ dậy) Bẩm Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ (vẫn khóc) – Thực đấy rồi. Thôi để mặc ta. Duy Sản ta đã biết, nó tàn nhẫn vô cùng. Hoàng thượng ơi! Ơn tri ngộ mới được tám năm... Hoàng thượng băng hà lão thần cũng không yên được với chúng. Ăn lộc của vua, xin chết vì nạn của vua. Lão thần không muốn kéo dài kiếp sống tàn làm gì nữa. (rút dao đâm cổ tự tử và ngã lăn ra)
LÊ TRUNG MẠI – Trời ơi! Cụ lớn Đông các! (vực dậy, máu me đầm đìa)
NGUYỄN VŨ – Thôi mặc ta cho ta chết. Sống chỉ thêm nhục nhã. (ngất đi)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn Đan Thiềm, nhìn thấy Nguyễn Vũ) – Thảm não chưa?
LÊ TRUNG MẠI (sờ người Nguyễn Vũ) - Có lẽ Cụ lớn chết rồi. Sao chóng thế được? Chết thực rồi!
ĐAN THIỀM (thở dài) – Biến đến thế là cùng!
Một bọn nội giám nữa vào.
LỚP IV
Những người trên, thêm một bọn nội giám khác
MỘT TÊN NỘI GIÁM – Cụ lớn làm sao? Tình thế nguy ngập! Đứng ở đây để chết cả lũ ư?
LÊ TRUNG MẠI – Việc chi nữa?
TÊN NỘI GIÁM – Trịnh Duy Sản giết Thiên tử, hội triều đình lập con Mục Y Vương là Quang Trí lên ngôi. Có Võ Tả Hầu là Phùng Mai đứng lên mắng quân phản nghịch. Đảng ác bất Phùng Mai chém ngay ở nhà Nghị sự. Trong triều còn đang rối loạn thì An Hoà Hầu Nguyễn Hoằng Dụ ở bến Bồ Đề được tin vua bị giết, kéo quân về đốt phá kinh thành. Thợ xây Cửu Trùng Đài quá nửa theo về quân phản nghịch. Tình hình nguy ngập lắm rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Thợ theo quân phản nghịch? Thế còn của Cửu Trùng Đài?
TÊN NỘI GIÁM – Kẻ phá, người đốt...
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí.
BỌN NỘI GIÁM – Vô lí? Vô lí? Để Cửu Trùng Đài làm gi? Vì đâu mà có quân phản nghịch? An Hoà Hầu đang cho tìm mấy lũ cung nữ để phanh thây làm trăm mảnh. Mày không biết tội hay sao?
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí. (Có tiếng kêu mỗi lúc một gần: "Bạo chúa đã chết. Còn thằng Vũ Như Tô, đem phanh thây trăm mảnh". Có tiếng đổ ầm ầm. Họ chạy cả.)
LÊ TRUNG MẠI (nháy bọn nội giám) – Tam thập lục kế, tẩu vi thượng sách. Tham quyền cố vị gì, anh em nghĩ sao?
BỌN NỘI GIÁM – Chạy đi anh em ơi! (họ chạy nốt)
LỚP V
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông chạy đi! Ông có nghe tiếng gì không? Quân giặc đang tìm ông đấy: trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Họ tìm tôi, nhưng có lí gì họ giết tôi. Tôi có gây oán gây thù gì với ai?
ĐAN THIỀM – Ông đừng mơ mộng nữa. Dân chúng nông nổi, dễ sinh tàn ác. Họ không hiểu công việc của ông. Tránh đi! Trốn đi! Đợi thời là thượng sách. Đừng để phí tài trời. Trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Còn bà
ĐAN THIỀM – Tôi ở đây. (Có tiếng quân reo dữ đội: “Giết chết Vũ Như Tô, giết chết lũ cung nữ”.)
VŨ NHƯ TÔ (thản nhiên) – Bà ở đây. Vậy tôi cũng ở đây, nguy biến ta cùng chịu.
ĐAN THIỀM – Không được! Tôi chết đi không thiệt hại cho đời. Còn ông, ông phải đi đi mới được. (có tiếng nhà đổ, tiếng cửa đổ) Ông đi đi không thì không kịp. (nàng chắp tay lạy) Tôi xin ông, ông nghe tôi trốn đi.
Có tiếng giày dép nhốn nháo. Bọn cùng nữ hốt hoảng đi vào.
LỚP VI
Những người trên – Kim Phượng – Cung nữ
KIM PHƯỢNG (Khóc lóc) – Làm thế nào bây giờ? Của điện bị chúng phá rồi! Chúng đứng đầy ngoài sân. (hỏi Đan Thiềm) Đây có cửa ra đằng sau không?
ĐAN THIỀM – Đến đây là đường cùng rồi! Đây là tử địa!
CUNG NỮ – Trời ơi!
ĐAN THIỀM (bảo Vũ Như Tô) – Ông Cả ơi! Có trốn cũng không được nữa. Ông nguy mất. (nàng khóc)
Quân khởi loạn kéo vào, gươm giáo sáng loè.
LỚP VII
Những người trên, thêm Ngô Hạch và quân khởi loạn
QUÂN KHỞI LOẠN – Đây rồi! Vũ Như Tô! Lũ cung nữ.
NGÔ HẠCH – Quân bay, vào bắt lũ cung nữ trước
CUNG NỮ (quỳ xuống) – Trăm lạy tướng quân, trăm lạy tướng quân.
NGÔ HẠCH – Ta vâng tướng lệnh vào bắt các ngươi.
KIM PHƯỢNG (quỳ xuống) – Chị em chúng tôi không có tội gì. Xin tưởng quân sinh phúc. (Đan Thiềm bĩu môi thở dài) Kẻ hay xúc xiểm vua là ả kia (chỉ Đan Thiềm) Chính nó mê hoặc vua. Chính nó dan díu với Vũ Như Tô, làm uế tạp nơi cung cấm, chính nó là thủ phạm.
CUNG NỮ – Chính nó là thủ phạm.
ĐAN THIỀM – Lũ yêu quái không được đặt để nên nhời, tướng quân nên thấu cho. Tôi không sợ chết, nguyện xin được chết. Nhưng tôi không phải là con người bất chính. Tôi nói thế không hổ với quỷ thần hai vai, không hổ với thanh thiên bạch nhật.
CUNG NỮ – Chính con Đan Thiềm là thủ phạm. (nhìn lẳng lơ, bọn quân sĩ như bị quyến rũ)
NGÔ HẠCH – Ta đã biết! Quân bay, vào bắt lấy gian phu dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tướng quân không nên nói thế.
VŨ NHƯ TÔ – Giết thì cứ giết, nhưng đừng nghi oan.
ĐAN THIỀM – Tướng quân nghe tôi. Bao nhiêu tội tôi xin chịu hết. Nhưng xin tướng quân tha cho ông Cả. Ông ấy là một người tài...
QUÂN KHỞI LOẠN (cười ầm) – Thế mà còn mở mồm cãi. Mày chết để chồng mày sống à?
ĐAN THIỀM – Các người chỉ nghĩ những điều quá quắt.
QUÂN KHỞI LOẠN – Chúng ông chỉ có thể, con đĩ già câm miệng.
NGÔ HẠCH – Trói cổ nó lại.
ĐAN THIỀM (quỳ xuống) – Tướng quân tha cho ông Cả. Nước ta còn cần nhiều thợ tài để tô điểm.
NGÔ HẠCH (cười ha hả) – Cần thợ tài để tô điểm. Để hao hụt công khố, để dân gian lầm than.
VŨ NHƯ TÔ – Đan Thiềm, bà đứng dậy. Sao bà lẩn thẩn thế, lạy cả một đứa tiểu nhân?
ĐAN THIỀM (đứng dậy) – Tướng quân hãy nghe tôi, đừng phạm vào tội ác. Đừng giết ông Cả. Kẻo tướng quân mang hận về muôn đời! Tha cho ông Cả. Tôi xin chịu chết.
NGÔ HẠCH (truyền) – Trói cổ con đĩ già lại.
ĐAN THIỀM – Tướng quân tha…
QUÂN KHỞI LOẠN (xúm vào trói nàng) – Đừng nói nữa vô ích, con dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tha cho ông Cả.
NGÔ HẠCH (thấy Như Tô chạy lại) – Trói thằng Vũ Như Tô lại. (quân sĩ xông vào trói chàng có vẻ đắc ý)
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Chỉ tại ông không nghe tôi, dùng dằng mãi. Hay giờ... (nói với Ngô Hạch) Xin tướng quân...
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi, không cho nó nói nhảm nửa, rờm tai. (quân sĩ dẫn nàng ra)
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Đài lớn tan tành! Ông Cả ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt! (họ kéo nàng ra tàn nhẫn)
LỚP VIII
Những người trên, trừ Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Xin đa tạ tấm lòng tri kỉ. Đan Thiềm, xin cùng bà vĩnh biệt! (buồn rầu, trấn tĩnh ngay) Đời ta chưa tận, mệnh là chưa cùng. Ta sẽ xây một đài vĩ đại để tạ lòng tri kỉ.
NGÔ HẠCH (Chỉ bọn cung nữ bảo mấy tên quân) – Dẫn họ về dinh ta đợi lệnh.
MẤY TÊN QUÂN – Xin vâng lệnh. (dẫn cung nữ ra)
VŨ NHƯ TÔ (khinh bỉ) – Mi thực là một tên bỉ ổi. Sao trời lại để cho mi sống làm nhục cung thường.
NGÔ HẠCH – Dẫn thằng này về trình chủ tướng.
VŨ NHƯ TÔ (đầy hi vọng) – Dẫn ta ra mắt An Hoà Hầu, để ta phân trần, để ta giảng giải, cho người đời biết rõ nguyện vọng của ta. Ta tội gì. Không, ta chỉ có một hoài bão là tô điểm đất nước, đem hết tài ra xây cho nòi giống một toà đài hoa lệ, thách cả những công trình sau trước, tranh tinh xảo với Hóa công. Vậy thì ta có tội gì? Ta xây Cửu Trùng Đài có phải đâu để hại nước? Không không! Nguyễn Hoằng Dụ sẽ biết cho ta, ta không có tội và chủ tướng các ngươi sẽ cởi trói cho ta để ta xây nốt Cửu Trùng Đài, dụng một kì công muôn thuở...
QUÂN SĨ (cười ầm) – Câm ngay đi. Quân điên rồ, câm ngay đi không chúng ông vả miệng bây giờ. Mày không biết mấy nghìn người chết vì Cửu Trùng Đài, mẹ mất con, vợ mất chồng vì mày đó ư? Người ta oán mày hơn oán quý. Câm ngay đi!
VŨ NHƯ TÔ – …Vài năm rửa, đài Cửu Trùng hoàn thành, cao cả, huy hoàng, giữa cõi trần lao lực, có một cảnh Bồng Lai…
QUÂN SĨ – Câm mồm!
VŨ NHƯ TÔ – … Xuất hiện...
QUÂN SĨ – Câm mồm! (họ xúm vào vả miệng Vũ Như Tô)
VŨ NHƯ TÔ – Ta có thù oán gì với các người?
NGÔ HẠCH – Dẫn nó ra pháp trường. Không để nó nói nhảm trước mặt chủ tướng mất thì giờ.
QUÂN SĨ – Ra pháp trường!
VŨ NHƯ TÔ – Không, dẫn ta ra mắt chủ tướng. Ta muốn nói chuyện với An Hoà Hầu. Các người không hiểu được ta. (có tiếng ầm ầm như long trời là đất)
MỌI NGƯỜI – Cái chi nghe kinh người?
Một lũ quân vào.
LỚP IX
Những người trên, thêm một lũ quân
NGÔ HẠCH – Chúng bay đi đâu?
LŨ QUÂN – Bẩm tướng quân! Kinh thành phát hoả!
NGÔ HẠCH – Ai ra lệnh ấy?
MỘT TÊN QUÂN – Chính An Hòa Hầu!
VŨ NHƯ TÔ – Chính An Hoà Hầu! Thế Cửu Trùng Đài?
LŨ QUÂN – Cửu Trùng Đài ư? Dã tràng xe cát! Cửu Trùng Đài sắp là một đống tro tàn!
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí! Vô lí!
NGÔ HẠCH – Rõ quân ngu muội! Đến đầu mày chả chắc, nói chi đến Cửu Trùng Đài mà còn tin tưởng.
VŨ NHƯ TÔ – Đời ta không quý bằng Cửu Trùng Đài.
QUÂN SĨ – Giống vật không biết nhục.
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi. (chợt có ánh lửa sáng rực, cả tàn than, bụi khói bay vào)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn ra, rú lên) – Đốt thực rồi! Đốt thực rồi! Ôi đảng ác! Ôi muôn phần căm giận! Trời ơi! Phú cho ta cái tài làm gì? Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài! (có tiếng hô vui vẻ: "Cửu Trùng Đài đã cháy!")
QUÂN SĨ – Thực đáng ăn mừng.
VŨ NHƯ TÔ (chua chát) – Thôi thế là hết. Dẫn ta đến pháp trường!
Màn hạ nhanh.
Mùa hạ năm 1941
(Tuyển tập Nguyễn Huy Tưởng, tập I, NXB Văn học, Hà Nội, 1984, in trong
Ngữ văn 11 Nâng cao, tập một, Sđd, tr.211 - 227)
Ban đầu, lí do khiến Vũ Như Tô không đồng ý xây Cửu Trùng Đài theo lệnh vua là vì
Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài
(Trích Vũ Như Tô)
Nguyễn Huy Tưởng
HỒI THỨ NĂM
Một cung cấm
LỚP I
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Có việc gì mà bà chạy hớt hơ hớt hải? Mặt bà cắt không còn hột máu.
ĐAN THIỀM (thở hổn hển) – Nguy đến nơi rồi... Ông Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạ chưa, nguy làm sao? Đài Cửu Trùng chia năm đã được một phần.
ĐAN THIỀM – Ông trốn đi, mau lên không thì không kịp.
VŨ NHƯ TÔ – Sau bà nói lạ? Đài Cửu Trùng chưa xong, tôi trốn đi đâu. Làm gì phải trốn?
ĐAN THIỀM – Ông nghe tôi! Ông trốn đi! Ông nghe tôi: Ông phải trốn đi mới được!
VŨ NHƯ TÔ – Làm sao tôi cần phải trốn? Bà nói rõ cho là vì sao? Khi trước tôi nhờ bà mách đường chạy trốn, bà khuyên không nên, bây giờ bà bảo tôi đi trốn, thế là nghĩa gì?
ĐAN THIỀM – Có nghĩa lắm. Tôi không làm một việc gì vô lí cả. Khi trước trốn đi thì ông nguy, bây giờ trốn đi thì ông thoát chết.
VŨ NHƯ TÔ – Sao thế?
ĐAN THIỀM – Loạn đến nơi rồi. Dân gian đói kém nổi lên tứ tung. Giặc Trần Cao trước đã bị quan quân đuổi đánh, nay lại về đóng ở Bồ Đề, thanh thế rất mạnh. Trong triều, Nguyên Quận công Trịnh Duy Sản vì can vua mà bị đánh, nay mưu với mấy tên đồng chí, giả mượn tiếng đi dẹp giặc rồi quay binh về làm loạn.
VŨ NHƯ TÔ – Tôi làm gì nên tội?
ĐAN THIỀM – Vậy mà ai ai cũng cho ông là thủ phạm. Vua xa xỉ là vì ông, công khố hao hụt là vì ông, dân gian lầm than là vì ông, man di oán giận là vì ông, thần nhân trách móc là vì ông. Cửu Trùng Đài, họ có cần đầu? Họ dấy nghĩa cốt giết ông phá Cửu Trùng Đài.
VŨ NHƯ TÔ – Phá Cửu Trùng Đài? Không đời nào? Mà tôi thì không làm gì nên tội. Họ hiểu nhầm.
ĐAN THIỀM – Ông phải trốn đi. (có tiếng quân ầm ầm, tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng ta ơi, tiếng ngựa hí) Ông phải trốn đi. (lời có vẻ van lơn) Trong lúc biến cố này, ông hãy tạm lánh đi. Khi dân nổi lên, họ nông nổi vô cùng. Họ không phân biệt phải trái. Ông trốn đi. Tài kia không nên để uống. Ông mà có mệnh hệ nào thì nước ta không còn ai tô điểm nữa.
VŨ NHƯ TÔ – Bà không nên lo cho tôi. Tôi không trốn đâu. Người quân tử không bao giờ sợ chết. Mà vạn nhất có chết, thì cũng phải để cho mọi người biết rằng công việc mình làm chính đại quang minh. Tôi sống với Cửu Trùng Đài, chết cũng với Cửu Trùng Đài. Tôi không thể xa Cửu Trùng Đài một bước. Hồn tôi để cả đây, thì tôi chạy đi đâu?
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông nghe tôi. Trốn đi để chờ cơ hội khác. Đại sự hỏng rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Đa tạ bà. Tấm lòng của bà, chỉ có lòng cha mẹ tôi mới sánh kịp. Nhưng tôi đã quyết, không chịu rời Cửu Trùng Đài một bước. Tôi quyết ở đây.
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Ông Cả ơi!
LỚP II
Những người trên, thêm Nguyễn Vũ
NGUYỄN VŨ (lật đật và xộc xệch) – Kìa, thầy Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạy Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ – Thầy có biết việc gì không?
VŨ NHƯ TÔ – Bẩm Cụ lớn, không. Duy có bà Đan Thiêm đây vừa mới bảo với chúng tôi rằng Nguyễn Quận công làm phản.
NGUYỄN VŨ (hất hàm hỏi Đan Thiềm) – Thế nào?
ĐAN THIỀM – Chúng tôi cũng không rõ. Nghe như Quận công làm phản. Cụ lớn có biết tin gì thêm không?
NGUYỄN VŨ – Đúng thế đấy. Ta vừa chạy đến đây. Thiên tử đâu? Chiều hôm kia ta còn uống rượu trong nội điện với Hoàng thượng.
ĐAN THIỀM (rú lên) – Cái gì đó? (có tiếng động ầm ầm ở xa) Họ tiến lại đây chăng? (quay bảo Vũ Như Tô) Ông trốn đi, mau lên, khổ lắm. (lắng lại) Có tiếng quân reo... (líu lưỡi)
NGUYỄN VŨ – Ta lo cho Hoàng thượng lắm. Duy Sản là một đứa tiểu nhân. Nó vẫn căm giận Hoàng thượng và ta. Ta hối không can Hoàng thượng lại để cho ngài sai đánh nó quá đau, mà lại ở ngay giữa chợ. Thẹn quá hóa giận, đứa tiểu nhân thì nghĩ chi đến nghĩa vua tôi!
ĐAN THIỀM (quay bảo Vũ Như Tô) – Ông định chết ở đây sao? Ông gàn quá. Quận công có ưa gì ông đâu?
VŨ NHƯ TÔ (xẵng) – Bà để mặc tôi. Tôi tự có cách khu xử.
ĐAN THIỀM – Đấy, tiếng reo mỗi lúc một gần. Kìa, thái giám, chắc có tin gì?
Nội giám hoảng hốt vào.
LỚP III
Những người trên, thêm Lê Trung Mại
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, nguy đến nơi rồi. Kìa mụ Đan Thiềm sao lại ở đây? Mụ ra là giống quái,...
NGUYỄN VŨ – Có việc chi, Trung Mại?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, Trịnh Duy Sản mưu với lũ Lê Quảng Đô, Trịnh Tri Sâm lập vua khác, đêm qua đã kéo quân vào cửa Bắc Thần...
NGUYỄN VŨ – Thiên tử đâu?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm, nguyên Trịnh Duy Sản sắm sửa thuyền bè khí giới, họp ở bến đò Thái Cực, nói reo lên là đi đánh Trần Cao, rồi đương đêm đem ba nghìn quân Kim Ngô hộ vệ vào cửa Bắc Thần đốt lửa cho sáng....
NGUYỄN VŨ (nóng ruột, giậm chân gắt) – Thiên tử đâu? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Hoàng thượng trông thấy lửa sáng, hốt hoảng trống là giặc ập đến vội lên ngựa lẻn ra cửa Bảo Khánh, trời thì tối mà cứ lao mình đi không đèn đuốc gì cả. Khi ngài qua của Thái Học đến ao Chu Tước ở phường Bích Câu thì vừa gặp Duy Sản...
NGUYỄN VŨ – Gặp Duy Sản? Trời! Thế thì còn gì? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Ngài hỏi nó: Giặc ở đâu? Nó không đáp, ngoảnh mặt đi cười nhạt. Ngài quất ngựa về phía tây, nó sai võ sĩ là tên Hạch đuổi theo, đâm vua ngã ngựa rồi giết chết. (khóc)
NGUYỄN VŨ (khóc) – Hoàng thượng ơi! Hạ thần mới nghe câu chuyện đã đoán ngay có sự này. (cảm động quá, ngã xuống)
LÊ TRUNG MẠI (nức nở) – Khốn nạn, Khâm Đức Hoàng hậu thương vua cũng nhảy vào lửa chết… (không nói được nữa)
VŨ NHƯ TÔ – Xin Cụ lớn hãy để nghe xem có thực không đã. Không có lẽ... (vực Nguyễn Vũ dậy) Bẩm Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ (vẫn khóc) – Thực đấy rồi. Thôi để mặc ta. Duy Sản ta đã biết, nó tàn nhẫn vô cùng. Hoàng thượng ơi! Ơn tri ngộ mới được tám năm... Hoàng thượng băng hà lão thần cũng không yên được với chúng. Ăn lộc của vua, xin chết vì nạn của vua. Lão thần không muốn kéo dài kiếp sống tàn làm gì nữa. (rút dao đâm cổ tự tử và ngã lăn ra)
LÊ TRUNG MẠI – Trời ơi! Cụ lớn Đông các! (vực dậy, máu me đầm đìa)
NGUYỄN VŨ – Thôi mặc ta cho ta chết. Sống chỉ thêm nhục nhã. (ngất đi)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn Đan Thiềm, nhìn thấy Nguyễn Vũ) – Thảm não chưa?
LÊ TRUNG MẠI (sờ người Nguyễn Vũ) - Có lẽ Cụ lớn chết rồi. Sao chóng thế được? Chết thực rồi!
ĐAN THIỀM (thở dài) – Biến đến thế là cùng!
Một bọn nội giám nữa vào.
LỚP IV
Những người trên, thêm một bọn nội giám khác
MỘT TÊN NỘI GIÁM – Cụ lớn làm sao? Tình thế nguy ngập! Đứng ở đây để chết cả lũ ư?
LÊ TRUNG MẠI – Việc chi nữa?
TÊN NỘI GIÁM – Trịnh Duy Sản giết Thiên tử, hội triều đình lập con Mục Y Vương là Quang Trí lên ngôi. Có Võ Tả Hầu là Phùng Mai đứng lên mắng quân phản nghịch. Đảng ác bất Phùng Mai chém ngay ở nhà Nghị sự. Trong triều còn đang rối loạn thì An Hoà Hầu Nguyễn Hoằng Dụ ở bến Bồ Đề được tin vua bị giết, kéo quân về đốt phá kinh thành. Thợ xây Cửu Trùng Đài quá nửa theo về quân phản nghịch. Tình hình nguy ngập lắm rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Thợ theo quân phản nghịch? Thế còn của Cửu Trùng Đài?
TÊN NỘI GIÁM – Kẻ phá, người đốt...
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí.
BỌN NỘI GIÁM – Vô lí? Vô lí? Để Cửu Trùng Đài làm gi? Vì đâu mà có quân phản nghịch? An Hoà Hầu đang cho tìm mấy lũ cung nữ để phanh thây làm trăm mảnh. Mày không biết tội hay sao?
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí. (Có tiếng kêu mỗi lúc một gần: "Bạo chúa đã chết. Còn thằng Vũ Như Tô, đem phanh thây trăm mảnh". Có tiếng đổ ầm ầm. Họ chạy cả.)
LÊ TRUNG MẠI (nháy bọn nội giám) – Tam thập lục kế, tẩu vi thượng sách. Tham quyền cố vị gì, anh em nghĩ sao?
BỌN NỘI GIÁM – Chạy đi anh em ơi! (họ chạy nốt)
LỚP V
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông chạy đi! Ông có nghe tiếng gì không? Quân giặc đang tìm ông đấy: trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Họ tìm tôi, nhưng có lí gì họ giết tôi. Tôi có gây oán gây thù gì với ai?
ĐAN THIỀM – Ông đừng mơ mộng nữa. Dân chúng nông nổi, dễ sinh tàn ác. Họ không hiểu công việc của ông. Tránh đi! Trốn đi! Đợi thời là thượng sách. Đừng để phí tài trời. Trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Còn bà
ĐAN THIỀM – Tôi ở đây. (Có tiếng quân reo dữ đội: “Giết chết Vũ Như Tô, giết chết lũ cung nữ”.)
VŨ NHƯ TÔ (thản nhiên) – Bà ở đây. Vậy tôi cũng ở đây, nguy biến ta cùng chịu.
ĐAN THIỀM – Không được! Tôi chết đi không thiệt hại cho đời. Còn ông, ông phải đi đi mới được. (có tiếng nhà đổ, tiếng cửa đổ) Ông đi đi không thì không kịp. (nàng chắp tay lạy) Tôi xin ông, ông nghe tôi trốn đi.
Có tiếng giày dép nhốn nháo. Bọn cùng nữ hốt hoảng đi vào.
LỚP VI
Những người trên – Kim Phượng – Cung nữ
KIM PHƯỢNG (Khóc lóc) – Làm thế nào bây giờ? Của điện bị chúng phá rồi! Chúng đứng đầy ngoài sân. (hỏi Đan Thiềm) Đây có cửa ra đằng sau không?
ĐAN THIỀM – Đến đây là đường cùng rồi! Đây là tử địa!
CUNG NỮ – Trời ơi!
ĐAN THIỀM (bảo Vũ Như Tô) – Ông Cả ơi! Có trốn cũng không được nữa. Ông nguy mất. (nàng khóc)
Quân khởi loạn kéo vào, gươm giáo sáng loè.
LỚP VII
Những người trên, thêm Ngô Hạch và quân khởi loạn
QUÂN KHỞI LOẠN – Đây rồi! Vũ Như Tô! Lũ cung nữ.
NGÔ HẠCH – Quân bay, vào bắt lũ cung nữ trước
CUNG NỮ (quỳ xuống) – Trăm lạy tướng quân, trăm lạy tướng quân.
NGÔ HẠCH – Ta vâng tướng lệnh vào bắt các ngươi.
KIM PHƯỢNG (quỳ xuống) – Chị em chúng tôi không có tội gì. Xin tưởng quân sinh phúc. (Đan Thiềm bĩu môi thở dài) Kẻ hay xúc xiểm vua là ả kia (chỉ Đan Thiềm) Chính nó mê hoặc vua. Chính nó dan díu với Vũ Như Tô, làm uế tạp nơi cung cấm, chính nó là thủ phạm.
CUNG NỮ – Chính nó là thủ phạm.
ĐAN THIỀM – Lũ yêu quái không được đặt để nên nhời, tướng quân nên thấu cho. Tôi không sợ chết, nguyện xin được chết. Nhưng tôi không phải là con người bất chính. Tôi nói thế không hổ với quỷ thần hai vai, không hổ với thanh thiên bạch nhật.
CUNG NỮ – Chính con Đan Thiềm là thủ phạm. (nhìn lẳng lơ, bọn quân sĩ như bị quyến rũ)
NGÔ HẠCH – Ta đã biết! Quân bay, vào bắt lấy gian phu dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tướng quân không nên nói thế.
VŨ NHƯ TÔ – Giết thì cứ giết, nhưng đừng nghi oan.
ĐAN THIỀM – Tướng quân nghe tôi. Bao nhiêu tội tôi xin chịu hết. Nhưng xin tướng quân tha cho ông Cả. Ông ấy là một người tài...
QUÂN KHỞI LOẠN (cười ầm) – Thế mà còn mở mồm cãi. Mày chết để chồng mày sống à?
ĐAN THIỀM – Các người chỉ nghĩ những điều quá quắt.
QUÂN KHỞI LOẠN – Chúng ông chỉ có thể, con đĩ già câm miệng.
NGÔ HẠCH – Trói cổ nó lại.
ĐAN THIỀM (quỳ xuống) – Tướng quân tha cho ông Cả. Nước ta còn cần nhiều thợ tài để tô điểm.
NGÔ HẠCH (cười ha hả) – Cần thợ tài để tô điểm. Để hao hụt công khố, để dân gian lầm than.
VŨ NHƯ TÔ – Đan Thiềm, bà đứng dậy. Sao bà lẩn thẩn thế, lạy cả một đứa tiểu nhân?
ĐAN THIỀM (đứng dậy) – Tướng quân hãy nghe tôi, đừng phạm vào tội ác. Đừng giết ông Cả. Kẻo tướng quân mang hận về muôn đời! Tha cho ông Cả. Tôi xin chịu chết.
NGÔ HẠCH (truyền) – Trói cổ con đĩ già lại.
ĐAN THIỀM – Tướng quân tha…
QUÂN KHỞI LOẠN (xúm vào trói nàng) – Đừng nói nữa vô ích, con dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tha cho ông Cả.
NGÔ HẠCH (thấy Như Tô chạy lại) – Trói thằng Vũ Như Tô lại. (quân sĩ xông vào trói chàng có vẻ đắc ý)
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Chỉ tại ông không nghe tôi, dùng dằng mãi. Hay giờ... (nói với Ngô Hạch) Xin tướng quân...
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi, không cho nó nói nhảm nửa, rờm tai. (quân sĩ dẫn nàng ra)
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Đài lớn tan tành! Ông Cả ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt! (họ kéo nàng ra tàn nhẫn)
LỚP VIII
Những người trên, trừ Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Xin đa tạ tấm lòng tri kỉ. Đan Thiềm, xin cùng bà vĩnh biệt! (buồn rầu, trấn tĩnh ngay) Đời ta chưa tận, mệnh là chưa cùng. Ta sẽ xây một đài vĩ đại để tạ lòng tri kỉ.
NGÔ HẠCH (Chỉ bọn cung nữ bảo mấy tên quân) – Dẫn họ về dinh ta đợi lệnh.
MẤY TÊN QUÂN – Xin vâng lệnh. (dẫn cung nữ ra)
VŨ NHƯ TÔ (khinh bỉ) – Mi thực là một tên bỉ ổi. Sao trời lại để cho mi sống làm nhục cung thường.
NGÔ HẠCH – Dẫn thằng này về trình chủ tướng.
VŨ NHƯ TÔ (đầy hi vọng) – Dẫn ta ra mắt An Hoà Hầu, để ta phân trần, để ta giảng giải, cho người đời biết rõ nguyện vọng của ta. Ta tội gì. Không, ta chỉ có một hoài bão là tô điểm đất nước, đem hết tài ra xây cho nòi giống một toà đài hoa lệ, thách cả những công trình sau trước, tranh tinh xảo với Hóa công. Vậy thì ta có tội gì? Ta xây Cửu Trùng Đài có phải đâu để hại nước? Không không! Nguyễn Hoằng Dụ sẽ biết cho ta, ta không có tội và chủ tướng các ngươi sẽ cởi trói cho ta để ta xây nốt Cửu Trùng Đài, dụng một kì công muôn thuở...
QUÂN SĨ (cười ầm) – Câm ngay đi. Quân điên rồ, câm ngay đi không chúng ông vả miệng bây giờ. Mày không biết mấy nghìn người chết vì Cửu Trùng Đài, mẹ mất con, vợ mất chồng vì mày đó ư? Người ta oán mày hơn oán quý. Câm ngay đi!
VŨ NHƯ TÔ – …Vài năm rửa, đài Cửu Trùng hoàn thành, cao cả, huy hoàng, giữa cõi trần lao lực, có một cảnh Bồng Lai…
QUÂN SĨ – Câm mồm!
VŨ NHƯ TÔ – … Xuất hiện...
QUÂN SĨ – Câm mồm! (họ xúm vào vả miệng Vũ Như Tô)
VŨ NHƯ TÔ – Ta có thù oán gì với các người?
NGÔ HẠCH – Dẫn nó ra pháp trường. Không để nó nói nhảm trước mặt chủ tướng mất thì giờ.
QUÂN SĨ – Ra pháp trường!
VŨ NHƯ TÔ – Không, dẫn ta ra mắt chủ tướng. Ta muốn nói chuyện với An Hoà Hầu. Các người không hiểu được ta. (có tiếng ầm ầm như long trời là đất)
MỌI NGƯỜI – Cái chi nghe kinh người?
Một lũ quân vào.
LỚP IX
Những người trên, thêm một lũ quân
NGÔ HẠCH – Chúng bay đi đâu?
LŨ QUÂN – Bẩm tướng quân! Kinh thành phát hoả!
NGÔ HẠCH – Ai ra lệnh ấy?
MỘT TÊN QUÂN – Chính An Hòa Hầu!
VŨ NHƯ TÔ – Chính An Hoà Hầu! Thế Cửu Trùng Đài?
LŨ QUÂN – Cửu Trùng Đài ư? Dã tràng xe cát! Cửu Trùng Đài sắp là một đống tro tàn!
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí! Vô lí!
NGÔ HẠCH – Rõ quân ngu muội! Đến đầu mày chả chắc, nói chi đến Cửu Trùng Đài mà còn tin tưởng.
VŨ NHƯ TÔ – Đời ta không quý bằng Cửu Trùng Đài.
QUÂN SĨ – Giống vật không biết nhục.
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi. (chợt có ánh lửa sáng rực, cả tàn than, bụi khói bay vào)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn ra, rú lên) – Đốt thực rồi! Đốt thực rồi! Ôi đảng ác! Ôi muôn phần căm giận! Trời ơi! Phú cho ta cái tài làm gì? Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài! (có tiếng hô vui vẻ: "Cửu Trùng Đài đã cháy!")
QUÂN SĨ – Thực đáng ăn mừng.
VŨ NHƯ TÔ (chua chát) – Thôi thế là hết. Dẫn ta đến pháp trường!
Màn hạ nhanh.
Mùa hạ năm 1941
(Tuyển tập Nguyễn Huy Tưởng, tập I, NXB Văn học, Hà Nội, 1984, in trong
Ngữ văn 11 Nâng cao, tập một, Sđd, tr.211 - 227)
Vì sao kết thúc vở kịch, Vũ Như Tô gặp thất bại, không thể xây xong Cửu Trùng Đài?
Quyết định xây dựng Cửu Trùng Đài của Vũ Như Tô chịu ảnh hưởng bởi nhân vật nào?
Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài
(Trích Vũ Như Tô)
Nguyễn Huy Tưởng
HỒI THỨ NĂM
Một cung cấm
LỚP I
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Có việc gì mà bà chạy hớt hơ hớt hải? Mặt bà cắt không còn hột máu.
ĐAN THIỀM (thở hổn hển) – Nguy đến nơi rồi... Ông Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạ chưa, nguy làm sao? Đài Cửu Trùng chia năm đã được một phần.
ĐAN THIỀM – Ông trốn đi, mau lên không thì không kịp.
VŨ NHƯ TÔ – Sau bà nói lạ? Đài Cửu Trùng chưa xong, tôi trốn đi đâu. Làm gì phải trốn?
ĐAN THIỀM – Ông nghe tôi! Ông trốn đi! Ông nghe tôi: Ông phải trốn đi mới được!
VŨ NHƯ TÔ – Làm sao tôi cần phải trốn? Bà nói rõ cho là vì sao? Khi trước tôi nhờ bà mách đường chạy trốn, bà khuyên không nên, bây giờ bà bảo tôi đi trốn, thế là nghĩa gì?
ĐAN THIỀM – Có nghĩa lắm. Tôi không làm một việc gì vô lí cả. Khi trước trốn đi thì ông nguy, bây giờ trốn đi thì ông thoát chết.
VŨ NHƯ TÔ – Sao thế?
ĐAN THIỀM – Loạn đến nơi rồi. Dân gian đói kém nổi lên tứ tung. Giặc Trần Cao trước đã bị quan quân đuổi đánh, nay lại về đóng ở Bồ Đề, thanh thế rất mạnh. Trong triều, Nguyên Quận công Trịnh Duy Sản vì can vua mà bị đánh, nay mưu với mấy tên đồng chí, giả mượn tiếng đi dẹp giặc rồi quay binh về làm loạn.
VŨ NHƯ TÔ – Tôi làm gì nên tội?
ĐAN THIỀM – Vậy mà ai ai cũng cho ông là thủ phạm. Vua xa xỉ là vì ông, công khố hao hụt là vì ông, dân gian lầm than là vì ông, man di oán giận là vì ông, thần nhân trách móc là vì ông. Cửu Trùng Đài, họ có cần đầu? Họ dấy nghĩa cốt giết ông phá Cửu Trùng Đài.
VŨ NHƯ TÔ – Phá Cửu Trùng Đài? Không đời nào? Mà tôi thì không làm gì nên tội. Họ hiểu nhầm.
ĐAN THIỀM – Ông phải trốn đi. (có tiếng quân ầm ầm, tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng ta ơi, tiếng ngựa hí) Ông phải trốn đi. (lời có vẻ van lơn) Trong lúc biến cố này, ông hãy tạm lánh đi. Khi dân nổi lên, họ nông nổi vô cùng. Họ không phân biệt phải trái. Ông trốn đi. Tài kia không nên để uống. Ông mà có mệnh hệ nào thì nước ta không còn ai tô điểm nữa.
VŨ NHƯ TÔ – Bà không nên lo cho tôi. Tôi không trốn đâu. Người quân tử không bao giờ sợ chết. Mà vạn nhất có chết, thì cũng phải để cho mọi người biết rằng công việc mình làm chính đại quang minh. Tôi sống với Cửu Trùng Đài, chết cũng với Cửu Trùng Đài. Tôi không thể xa Cửu Trùng Đài một bước. Hồn tôi để cả đây, thì tôi chạy đi đâu?
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông nghe tôi. Trốn đi để chờ cơ hội khác. Đại sự hỏng rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Đa tạ bà. Tấm lòng của bà, chỉ có lòng cha mẹ tôi mới sánh kịp. Nhưng tôi đã quyết, không chịu rời Cửu Trùng Đài một bước. Tôi quyết ở đây.
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Ông Cả ơi!
LỚP II
Những người trên, thêm Nguyễn Vũ
NGUYỄN VŨ (lật đật và xộc xệch) – Kìa, thầy Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạy Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ – Thầy có biết việc gì không?
VŨ NHƯ TÔ – Bẩm Cụ lớn, không. Duy có bà Đan Thiêm đây vừa mới bảo với chúng tôi rằng Nguyễn Quận công làm phản.
NGUYỄN VŨ (hất hàm hỏi Đan Thiềm) – Thế nào?
ĐAN THIỀM – Chúng tôi cũng không rõ. Nghe như Quận công làm phản. Cụ lớn có biết tin gì thêm không?
NGUYỄN VŨ – Đúng thế đấy. Ta vừa chạy đến đây. Thiên tử đâu? Chiều hôm kia ta còn uống rượu trong nội điện với Hoàng thượng.
ĐAN THIỀM (rú lên) – Cái gì đó? (có tiếng động ầm ầm ở xa) Họ tiến lại đây chăng? (quay bảo Vũ Như Tô) Ông trốn đi, mau lên, khổ lắm. (lắng lại) Có tiếng quân reo... (líu lưỡi)
NGUYỄN VŨ – Ta lo cho Hoàng thượng lắm. Duy Sản là một đứa tiểu nhân. Nó vẫn căm giận Hoàng thượng và ta. Ta hối không can Hoàng thượng lại để cho ngài sai đánh nó quá đau, mà lại ở ngay giữa chợ. Thẹn quá hóa giận, đứa tiểu nhân thì nghĩ chi đến nghĩa vua tôi!
ĐAN THIỀM (quay bảo Vũ Như Tô) – Ông định chết ở đây sao? Ông gàn quá. Quận công có ưa gì ông đâu?
VŨ NHƯ TÔ (xẵng) – Bà để mặc tôi. Tôi tự có cách khu xử.
ĐAN THIỀM – Đấy, tiếng reo mỗi lúc một gần. Kìa, thái giám, chắc có tin gì?
Nội giám hoảng hốt vào.
LỚP III
Những người trên, thêm Lê Trung Mại
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, nguy đến nơi rồi. Kìa mụ Đan Thiềm sao lại ở đây? Mụ ra là giống quái,...
NGUYỄN VŨ – Có việc chi, Trung Mại?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, Trịnh Duy Sản mưu với lũ Lê Quảng Đô, Trịnh Tri Sâm lập vua khác, đêm qua đã kéo quân vào cửa Bắc Thần...
NGUYỄN VŨ – Thiên tử đâu?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm, nguyên Trịnh Duy Sản sắm sửa thuyền bè khí giới, họp ở bến đò Thái Cực, nói reo lên là đi đánh Trần Cao, rồi đương đêm đem ba nghìn quân Kim Ngô hộ vệ vào cửa Bắc Thần đốt lửa cho sáng....
NGUYỄN VŨ (nóng ruột, giậm chân gắt) – Thiên tử đâu? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Hoàng thượng trông thấy lửa sáng, hốt hoảng trống là giặc ập đến vội lên ngựa lẻn ra cửa Bảo Khánh, trời thì tối mà cứ lao mình đi không đèn đuốc gì cả. Khi ngài qua của Thái Học đến ao Chu Tước ở phường Bích Câu thì vừa gặp Duy Sản...
NGUYỄN VŨ – Gặp Duy Sản? Trời! Thế thì còn gì? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Ngài hỏi nó: Giặc ở đâu? Nó không đáp, ngoảnh mặt đi cười nhạt. Ngài quất ngựa về phía tây, nó sai võ sĩ là tên Hạch đuổi theo, đâm vua ngã ngựa rồi giết chết. (khóc)
NGUYỄN VŨ (khóc) – Hoàng thượng ơi! Hạ thần mới nghe câu chuyện đã đoán ngay có sự này. (cảm động quá, ngã xuống)
LÊ TRUNG MẠI (nức nở) – Khốn nạn, Khâm Đức Hoàng hậu thương vua cũng nhảy vào lửa chết… (không nói được nữa)
VŨ NHƯ TÔ – Xin Cụ lớn hãy để nghe xem có thực không đã. Không có lẽ... (vực Nguyễn Vũ dậy) Bẩm Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ (vẫn khóc) – Thực đấy rồi. Thôi để mặc ta. Duy Sản ta đã biết, nó tàn nhẫn vô cùng. Hoàng thượng ơi! Ơn tri ngộ mới được tám năm... Hoàng thượng băng hà lão thần cũng không yên được với chúng. Ăn lộc của vua, xin chết vì nạn của vua. Lão thần không muốn kéo dài kiếp sống tàn làm gì nữa. (rút dao đâm cổ tự tử và ngã lăn ra)
LÊ TRUNG MẠI – Trời ơi! Cụ lớn Đông các! (vực dậy, máu me đầm đìa)
NGUYỄN VŨ – Thôi mặc ta cho ta chết. Sống chỉ thêm nhục nhã. (ngất đi)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn Đan Thiềm, nhìn thấy Nguyễn Vũ) – Thảm não chưa?
LÊ TRUNG MẠI (sờ người Nguyễn Vũ) - Có lẽ Cụ lớn chết rồi. Sao chóng thế được? Chết thực rồi!
ĐAN THIỀM (thở dài) – Biến đến thế là cùng!
Một bọn nội giám nữa vào.
LỚP IV
Những người trên, thêm một bọn nội giám khác
MỘT TÊN NỘI GIÁM – Cụ lớn làm sao? Tình thế nguy ngập! Đứng ở đây để chết cả lũ ư?
LÊ TRUNG MẠI – Việc chi nữa?
TÊN NỘI GIÁM – Trịnh Duy Sản giết Thiên tử, hội triều đình lập con Mục Y Vương là Quang Trí lên ngôi. Có Võ Tả Hầu là Phùng Mai đứng lên mắng quân phản nghịch. Đảng ác bất Phùng Mai chém ngay ở nhà Nghị sự. Trong triều còn đang rối loạn thì An Hoà Hầu Nguyễn Hoằng Dụ ở bến Bồ Đề được tin vua bị giết, kéo quân về đốt phá kinh thành. Thợ xây Cửu Trùng Đài quá nửa theo về quân phản nghịch. Tình hình nguy ngập lắm rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Thợ theo quân phản nghịch? Thế còn của Cửu Trùng Đài?
TÊN NỘI GIÁM – Kẻ phá, người đốt...
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí.
BỌN NỘI GIÁM – Vô lí? Vô lí? Để Cửu Trùng Đài làm gi? Vì đâu mà có quân phản nghịch? An Hoà Hầu đang cho tìm mấy lũ cung nữ để phanh thây làm trăm mảnh. Mày không biết tội hay sao?
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí. (Có tiếng kêu mỗi lúc một gần: "Bạo chúa đã chết. Còn thằng Vũ Như Tô, đem phanh thây trăm mảnh". Có tiếng đổ ầm ầm. Họ chạy cả.)
LÊ TRUNG MẠI (nháy bọn nội giám) – Tam thập lục kế, tẩu vi thượng sách. Tham quyền cố vị gì, anh em nghĩ sao?
BỌN NỘI GIÁM – Chạy đi anh em ơi! (họ chạy nốt)
LỚP V
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông chạy đi! Ông có nghe tiếng gì không? Quân giặc đang tìm ông đấy: trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Họ tìm tôi, nhưng có lí gì họ giết tôi. Tôi có gây oán gây thù gì với ai?
ĐAN THIỀM – Ông đừng mơ mộng nữa. Dân chúng nông nổi, dễ sinh tàn ác. Họ không hiểu công việc của ông. Tránh đi! Trốn đi! Đợi thời là thượng sách. Đừng để phí tài trời. Trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Còn bà
ĐAN THIỀM – Tôi ở đây. (Có tiếng quân reo dữ đội: “Giết chết Vũ Như Tô, giết chết lũ cung nữ”.)
VŨ NHƯ TÔ (thản nhiên) – Bà ở đây. Vậy tôi cũng ở đây, nguy biến ta cùng chịu.
ĐAN THIỀM – Không được! Tôi chết đi không thiệt hại cho đời. Còn ông, ông phải đi đi mới được. (có tiếng nhà đổ, tiếng cửa đổ) Ông đi đi không thì không kịp. (nàng chắp tay lạy) Tôi xin ông, ông nghe tôi trốn đi.
Có tiếng giày dép nhốn nháo. Bọn cùng nữ hốt hoảng đi vào.
LỚP VI
Những người trên – Kim Phượng – Cung nữ
KIM PHƯỢNG (Khóc lóc) – Làm thế nào bây giờ? Của điện bị chúng phá rồi! Chúng đứng đầy ngoài sân. (hỏi Đan Thiềm) Đây có cửa ra đằng sau không?
ĐAN THIỀM – Đến đây là đường cùng rồi! Đây là tử địa!
CUNG NỮ – Trời ơi!
ĐAN THIỀM (bảo Vũ Như Tô) – Ông Cả ơi! Có trốn cũng không được nữa. Ông nguy mất. (nàng khóc)
Quân khởi loạn kéo vào, gươm giáo sáng loè.
LỚP VII
Những người trên, thêm Ngô Hạch và quân khởi loạn
QUÂN KHỞI LOẠN – Đây rồi! Vũ Như Tô! Lũ cung nữ.
NGÔ HẠCH – Quân bay, vào bắt lũ cung nữ trước
CUNG NỮ (quỳ xuống) – Trăm lạy tướng quân, trăm lạy tướng quân.
NGÔ HẠCH – Ta vâng tướng lệnh vào bắt các ngươi.
KIM PHƯỢNG (quỳ xuống) – Chị em chúng tôi không có tội gì. Xin tưởng quân sinh phúc. (Đan Thiềm bĩu môi thở dài) Kẻ hay xúc xiểm vua là ả kia (chỉ Đan Thiềm) Chính nó mê hoặc vua. Chính nó dan díu với Vũ Như Tô, làm uế tạp nơi cung cấm, chính nó là thủ phạm.
CUNG NỮ – Chính nó là thủ phạm.
ĐAN THIỀM – Lũ yêu quái không được đặt để nên nhời, tướng quân nên thấu cho. Tôi không sợ chết, nguyện xin được chết. Nhưng tôi không phải là con người bất chính. Tôi nói thế không hổ với quỷ thần hai vai, không hổ với thanh thiên bạch nhật.
CUNG NỮ – Chính con Đan Thiềm là thủ phạm. (nhìn lẳng lơ, bọn quân sĩ như bị quyến rũ)
NGÔ HẠCH – Ta đã biết! Quân bay, vào bắt lấy gian phu dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tướng quân không nên nói thế.
VŨ NHƯ TÔ – Giết thì cứ giết, nhưng đừng nghi oan.
ĐAN THIỀM – Tướng quân nghe tôi. Bao nhiêu tội tôi xin chịu hết. Nhưng xin tướng quân tha cho ông Cả. Ông ấy là một người tài...
QUÂN KHỞI LOẠN (cười ầm) – Thế mà còn mở mồm cãi. Mày chết để chồng mày sống à?
ĐAN THIỀM – Các người chỉ nghĩ những điều quá quắt.
QUÂN KHỞI LOẠN – Chúng ông chỉ có thể, con đĩ già câm miệng.
NGÔ HẠCH – Trói cổ nó lại.
ĐAN THIỀM (quỳ xuống) – Tướng quân tha cho ông Cả. Nước ta còn cần nhiều thợ tài để tô điểm.
NGÔ HẠCH (cười ha hả) – Cần thợ tài để tô điểm. Để hao hụt công khố, để dân gian lầm than.
VŨ NHƯ TÔ – Đan Thiềm, bà đứng dậy. Sao bà lẩn thẩn thế, lạy cả một đứa tiểu nhân?
ĐAN THIỀM (đứng dậy) – Tướng quân hãy nghe tôi, đừng phạm vào tội ác. Đừng giết ông Cả. Kẻo tướng quân mang hận về muôn đời! Tha cho ông Cả. Tôi xin chịu chết.
NGÔ HẠCH (truyền) – Trói cổ con đĩ già lại.
ĐAN THIỀM – Tướng quân tha…
QUÂN KHỞI LOẠN (xúm vào trói nàng) – Đừng nói nữa vô ích, con dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tha cho ông Cả.
NGÔ HẠCH (thấy Như Tô chạy lại) – Trói thằng Vũ Như Tô lại. (quân sĩ xông vào trói chàng có vẻ đắc ý)
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Chỉ tại ông không nghe tôi, dùng dằng mãi. Hay giờ... (nói với Ngô Hạch) Xin tướng quân...
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi, không cho nó nói nhảm nửa, rờm tai. (quân sĩ dẫn nàng ra)
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Đài lớn tan tành! Ông Cả ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt! (họ kéo nàng ra tàn nhẫn)
LỚP VIII
Những người trên, trừ Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Xin đa tạ tấm lòng tri kỉ. Đan Thiềm, xin cùng bà vĩnh biệt! (buồn rầu, trấn tĩnh ngay) Đời ta chưa tận, mệnh là chưa cùng. Ta sẽ xây một đài vĩ đại để tạ lòng tri kỉ.
NGÔ HẠCH (Chỉ bọn cung nữ bảo mấy tên quân) – Dẫn họ về dinh ta đợi lệnh.
MẤY TÊN QUÂN – Xin vâng lệnh. (dẫn cung nữ ra)
VŨ NHƯ TÔ (khinh bỉ) – Mi thực là một tên bỉ ổi. Sao trời lại để cho mi sống làm nhục cung thường.
NGÔ HẠCH – Dẫn thằng này về trình chủ tướng.
VŨ NHƯ TÔ (đầy hi vọng) – Dẫn ta ra mắt An Hoà Hầu, để ta phân trần, để ta giảng giải, cho người đời biết rõ nguyện vọng của ta. Ta tội gì. Không, ta chỉ có một hoài bão là tô điểm đất nước, đem hết tài ra xây cho nòi giống một toà đài hoa lệ, thách cả những công trình sau trước, tranh tinh xảo với Hóa công. Vậy thì ta có tội gì? Ta xây Cửu Trùng Đài có phải đâu để hại nước? Không không! Nguyễn Hoằng Dụ sẽ biết cho ta, ta không có tội và chủ tướng các ngươi sẽ cởi trói cho ta để ta xây nốt Cửu Trùng Đài, dụng một kì công muôn thuở...
QUÂN SĨ (cười ầm) – Câm ngay đi. Quân điên rồ, câm ngay đi không chúng ông vả miệng bây giờ. Mày không biết mấy nghìn người chết vì Cửu Trùng Đài, mẹ mất con, vợ mất chồng vì mày đó ư? Người ta oán mày hơn oán quý. Câm ngay đi!
VŨ NHƯ TÔ – …Vài năm rửa, đài Cửu Trùng hoàn thành, cao cả, huy hoàng, giữa cõi trần lao lực, có một cảnh Bồng Lai…
QUÂN SĨ – Câm mồm!
VŨ NHƯ TÔ – … Xuất hiện...
QUÂN SĨ – Câm mồm! (họ xúm vào vả miệng Vũ Như Tô)
VŨ NHƯ TÔ – Ta có thù oán gì với các người?
NGÔ HẠCH – Dẫn nó ra pháp trường. Không để nó nói nhảm trước mặt chủ tướng mất thì giờ.
QUÂN SĨ – Ra pháp trường!
VŨ NHƯ TÔ – Không, dẫn ta ra mắt chủ tướng. Ta muốn nói chuyện với An Hoà Hầu. Các người không hiểu được ta. (có tiếng ầm ầm như long trời là đất)
MỌI NGƯỜI – Cái chi nghe kinh người?
Một lũ quân vào.
LỚP IX
Những người trên, thêm một lũ quân
NGÔ HẠCH – Chúng bay đi đâu?
LŨ QUÂN – Bẩm tướng quân! Kinh thành phát hoả!
NGÔ HẠCH – Ai ra lệnh ấy?
MỘT TÊN QUÂN – Chính An Hòa Hầu!
VŨ NHƯ TÔ – Chính An Hoà Hầu! Thế Cửu Trùng Đài?
LŨ QUÂN – Cửu Trùng Đài ư? Dã tràng xe cát! Cửu Trùng Đài sắp là một đống tro tàn!
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí! Vô lí!
NGÔ HẠCH – Rõ quân ngu muội! Đến đầu mày chả chắc, nói chi đến Cửu Trùng Đài mà còn tin tưởng.
VŨ NHƯ TÔ – Đời ta không quý bằng Cửu Trùng Đài.
QUÂN SĨ – Giống vật không biết nhục.
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi. (chợt có ánh lửa sáng rực, cả tàn than, bụi khói bay vào)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn ra, rú lên) – Đốt thực rồi! Đốt thực rồi! Ôi đảng ác! Ôi muôn phần căm giận! Trời ơi! Phú cho ta cái tài làm gì? Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài! (có tiếng hô vui vẻ: "Cửu Trùng Đài đã cháy!")
QUÂN SĨ – Thực đáng ăn mừng.
VŨ NHƯ TÔ (chua chát) – Thôi thế là hết. Dẫn ta đến pháp trường!
Màn hạ nhanh.
Mùa hạ năm 1941
(Tuyển tập Nguyễn Huy Tưởng, tập I, NXB Văn học, Hà Nội, 1984, in trong
Ngữ văn 11 Nâng cao, tập một, Sđd, tr.211 - 227)
Sai lầm của Vũ Như Tô bắt nguồn từ đâu?
Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài
(Trích Vũ Như Tô)
Nguyễn Huy Tưởng
HỒI THỨ NĂM
Một cung cấm
LỚP I
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Có việc gì mà bà chạy hớt hơ hớt hải? Mặt bà cắt không còn hột máu.
ĐAN THIỀM (thở hổn hển) – Nguy đến nơi rồi... Ông Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạ chưa, nguy làm sao? Đài Cửu Trùng chia năm đã được một phần.
ĐAN THIỀM – Ông trốn đi, mau lên không thì không kịp.
VŨ NHƯ TÔ – Sau bà nói lạ? Đài Cửu Trùng chưa xong, tôi trốn đi đâu. Làm gì phải trốn?
ĐAN THIỀM – Ông nghe tôi! Ông trốn đi! Ông nghe tôi: Ông phải trốn đi mới được!
VŨ NHƯ TÔ – Làm sao tôi cần phải trốn? Bà nói rõ cho là vì sao? Khi trước tôi nhờ bà mách đường chạy trốn, bà khuyên không nên, bây giờ bà bảo tôi đi trốn, thế là nghĩa gì?
ĐAN THIỀM – Có nghĩa lắm. Tôi không làm một việc gì vô lí cả. Khi trước trốn đi thì ông nguy, bây giờ trốn đi thì ông thoát chết.
VŨ NHƯ TÔ – Sao thế?
ĐAN THIỀM – Loạn đến nơi rồi. Dân gian đói kém nổi lên tứ tung. Giặc Trần Cao trước đã bị quan quân đuổi đánh, nay lại về đóng ở Bồ Đề, thanh thế rất mạnh. Trong triều, Nguyên Quận công Trịnh Duy Sản vì can vua mà bị đánh, nay mưu với mấy tên đồng chí, giả mượn tiếng đi dẹp giặc rồi quay binh về làm loạn.
VŨ NHƯ TÔ – Tôi làm gì nên tội?
ĐAN THIỀM – Vậy mà ai ai cũng cho ông là thủ phạm. Vua xa xỉ là vì ông, công khố hao hụt là vì ông, dân gian lầm than là vì ông, man di oán giận là vì ông, thần nhân trách móc là vì ông. Cửu Trùng Đài, họ có cần đầu? Họ dấy nghĩa cốt giết ông phá Cửu Trùng Đài.
VŨ NHƯ TÔ – Phá Cửu Trùng Đài? Không đời nào? Mà tôi thì không làm gì nên tội. Họ hiểu nhầm.
ĐAN THIỀM – Ông phải trốn đi. (có tiếng quân ầm ầm, tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng ta ơi, tiếng ngựa hí) Ông phải trốn đi. (lời có vẻ van lơn) Trong lúc biến cố này, ông hãy tạm lánh đi. Khi dân nổi lên, họ nông nổi vô cùng. Họ không phân biệt phải trái. Ông trốn đi. Tài kia không nên để uống. Ông mà có mệnh hệ nào thì nước ta không còn ai tô điểm nữa.
VŨ NHƯ TÔ – Bà không nên lo cho tôi. Tôi không trốn đâu. Người quân tử không bao giờ sợ chết. Mà vạn nhất có chết, thì cũng phải để cho mọi người biết rằng công việc mình làm chính đại quang minh. Tôi sống với Cửu Trùng Đài, chết cũng với Cửu Trùng Đài. Tôi không thể xa Cửu Trùng Đài một bước. Hồn tôi để cả đây, thì tôi chạy đi đâu?
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông nghe tôi. Trốn đi để chờ cơ hội khác. Đại sự hỏng rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Đa tạ bà. Tấm lòng của bà, chỉ có lòng cha mẹ tôi mới sánh kịp. Nhưng tôi đã quyết, không chịu rời Cửu Trùng Đài một bước. Tôi quyết ở đây.
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Ông Cả ơi!
LỚP II
Những người trên, thêm Nguyễn Vũ
NGUYỄN VŨ (lật đật và xộc xệch) – Kìa, thầy Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạy Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ – Thầy có biết việc gì không?
VŨ NHƯ TÔ – Bẩm Cụ lớn, không. Duy có bà Đan Thiêm đây vừa mới bảo với chúng tôi rằng Nguyễn Quận công làm phản.
NGUYỄN VŨ (hất hàm hỏi Đan Thiềm) – Thế nào?
ĐAN THIỀM – Chúng tôi cũng không rõ. Nghe như Quận công làm phản. Cụ lớn có biết tin gì thêm không?
NGUYỄN VŨ – Đúng thế đấy. Ta vừa chạy đến đây. Thiên tử đâu? Chiều hôm kia ta còn uống rượu trong nội điện với Hoàng thượng.
ĐAN THIỀM (rú lên) – Cái gì đó? (có tiếng động ầm ầm ở xa) Họ tiến lại đây chăng? (quay bảo Vũ Như Tô) Ông trốn đi, mau lên, khổ lắm. (lắng lại) Có tiếng quân reo... (líu lưỡi)
NGUYỄN VŨ – Ta lo cho Hoàng thượng lắm. Duy Sản là một đứa tiểu nhân. Nó vẫn căm giận Hoàng thượng và ta. Ta hối không can Hoàng thượng lại để cho ngài sai đánh nó quá đau, mà lại ở ngay giữa chợ. Thẹn quá hóa giận, đứa tiểu nhân thì nghĩ chi đến nghĩa vua tôi!
ĐAN THIỀM (quay bảo Vũ Như Tô) – Ông định chết ở đây sao? Ông gàn quá. Quận công có ưa gì ông đâu?
VŨ NHƯ TÔ (xẵng) – Bà để mặc tôi. Tôi tự có cách khu xử.
ĐAN THIỀM – Đấy, tiếng reo mỗi lúc một gần. Kìa, thái giám, chắc có tin gì?
Nội giám hoảng hốt vào.
LỚP III
Những người trên, thêm Lê Trung Mại
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, nguy đến nơi rồi. Kìa mụ Đan Thiềm sao lại ở đây? Mụ ra là giống quái,...
NGUYỄN VŨ – Có việc chi, Trung Mại?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, Trịnh Duy Sản mưu với lũ Lê Quảng Đô, Trịnh Tri Sâm lập vua khác, đêm qua đã kéo quân vào cửa Bắc Thần...
NGUYỄN VŨ – Thiên tử đâu?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm, nguyên Trịnh Duy Sản sắm sửa thuyền bè khí giới, họp ở bến đò Thái Cực, nói reo lên là đi đánh Trần Cao, rồi đương đêm đem ba nghìn quân Kim Ngô hộ vệ vào cửa Bắc Thần đốt lửa cho sáng....
NGUYỄN VŨ (nóng ruột, giậm chân gắt) – Thiên tử đâu? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Hoàng thượng trông thấy lửa sáng, hốt hoảng trống là giặc ập đến vội lên ngựa lẻn ra cửa Bảo Khánh, trời thì tối mà cứ lao mình đi không đèn đuốc gì cả. Khi ngài qua của Thái Học đến ao Chu Tước ở phường Bích Câu thì vừa gặp Duy Sản...
NGUYỄN VŨ – Gặp Duy Sản? Trời! Thế thì còn gì? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Ngài hỏi nó: Giặc ở đâu? Nó không đáp, ngoảnh mặt đi cười nhạt. Ngài quất ngựa về phía tây, nó sai võ sĩ là tên Hạch đuổi theo, đâm vua ngã ngựa rồi giết chết. (khóc)
NGUYỄN VŨ (khóc) – Hoàng thượng ơi! Hạ thần mới nghe câu chuyện đã đoán ngay có sự này. (cảm động quá, ngã xuống)
LÊ TRUNG MẠI (nức nở) – Khốn nạn, Khâm Đức Hoàng hậu thương vua cũng nhảy vào lửa chết… (không nói được nữa)
VŨ NHƯ TÔ – Xin Cụ lớn hãy để nghe xem có thực không đã. Không có lẽ... (vực Nguyễn Vũ dậy) Bẩm Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ (vẫn khóc) – Thực đấy rồi. Thôi để mặc ta. Duy Sản ta đã biết, nó tàn nhẫn vô cùng. Hoàng thượng ơi! Ơn tri ngộ mới được tám năm... Hoàng thượng băng hà lão thần cũng không yên được với chúng. Ăn lộc của vua, xin chết vì nạn của vua. Lão thần không muốn kéo dài kiếp sống tàn làm gì nữa. (rút dao đâm cổ tự tử và ngã lăn ra)
LÊ TRUNG MẠI – Trời ơi! Cụ lớn Đông các! (vực dậy, máu me đầm đìa)
NGUYỄN VŨ – Thôi mặc ta cho ta chết. Sống chỉ thêm nhục nhã. (ngất đi)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn Đan Thiềm, nhìn thấy Nguyễn Vũ) – Thảm não chưa?
LÊ TRUNG MẠI (sờ người Nguyễn Vũ) - Có lẽ Cụ lớn chết rồi. Sao chóng thế được? Chết thực rồi!
ĐAN THIỀM (thở dài) – Biến đến thế là cùng!
Một bọn nội giám nữa vào.
LỚP IV
Những người trên, thêm một bọn nội giám khác
MỘT TÊN NỘI GIÁM – Cụ lớn làm sao? Tình thế nguy ngập! Đứng ở đây để chết cả lũ ư?
LÊ TRUNG MẠI – Việc chi nữa?
TÊN NỘI GIÁM – Trịnh Duy Sản giết Thiên tử, hội triều đình lập con Mục Y Vương là Quang Trí lên ngôi. Có Võ Tả Hầu là Phùng Mai đứng lên mắng quân phản nghịch. Đảng ác bất Phùng Mai chém ngay ở nhà Nghị sự. Trong triều còn đang rối loạn thì An Hoà Hầu Nguyễn Hoằng Dụ ở bến Bồ Đề được tin vua bị giết, kéo quân về đốt phá kinh thành. Thợ xây Cửu Trùng Đài quá nửa theo về quân phản nghịch. Tình hình nguy ngập lắm rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Thợ theo quân phản nghịch? Thế còn của Cửu Trùng Đài?
TÊN NỘI GIÁM – Kẻ phá, người đốt...
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí.
BỌN NỘI GIÁM – Vô lí? Vô lí? Để Cửu Trùng Đài làm gi? Vì đâu mà có quân phản nghịch? An Hoà Hầu đang cho tìm mấy lũ cung nữ để phanh thây làm trăm mảnh. Mày không biết tội hay sao?
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí. (Có tiếng kêu mỗi lúc một gần: "Bạo chúa đã chết. Còn thằng Vũ Như Tô, đem phanh thây trăm mảnh". Có tiếng đổ ầm ầm. Họ chạy cả.)
LÊ TRUNG MẠI (nháy bọn nội giám) – Tam thập lục kế, tẩu vi thượng sách. Tham quyền cố vị gì, anh em nghĩ sao?
BỌN NỘI GIÁM – Chạy đi anh em ơi! (họ chạy nốt)
LỚP V
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông chạy đi! Ông có nghe tiếng gì không? Quân giặc đang tìm ông đấy: trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Họ tìm tôi, nhưng có lí gì họ giết tôi. Tôi có gây oán gây thù gì với ai?
ĐAN THIỀM – Ông đừng mơ mộng nữa. Dân chúng nông nổi, dễ sinh tàn ác. Họ không hiểu công việc của ông. Tránh đi! Trốn đi! Đợi thời là thượng sách. Đừng để phí tài trời. Trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Còn bà
ĐAN THIỀM – Tôi ở đây. (Có tiếng quân reo dữ đội: “Giết chết Vũ Như Tô, giết chết lũ cung nữ”.)
VŨ NHƯ TÔ (thản nhiên) – Bà ở đây. Vậy tôi cũng ở đây, nguy biến ta cùng chịu.
ĐAN THIỀM – Không được! Tôi chết đi không thiệt hại cho đời. Còn ông, ông phải đi đi mới được. (có tiếng nhà đổ, tiếng cửa đổ) Ông đi đi không thì không kịp. (nàng chắp tay lạy) Tôi xin ông, ông nghe tôi trốn đi.
Có tiếng giày dép nhốn nháo. Bọn cùng nữ hốt hoảng đi vào.
LỚP VI
Những người trên – Kim Phượng – Cung nữ
KIM PHƯỢNG (Khóc lóc) – Làm thế nào bây giờ? Của điện bị chúng phá rồi! Chúng đứng đầy ngoài sân. (hỏi Đan Thiềm) Đây có cửa ra đằng sau không?
ĐAN THIỀM – Đến đây là đường cùng rồi! Đây là tử địa!
CUNG NỮ – Trời ơi!
ĐAN THIỀM (bảo Vũ Như Tô) – Ông Cả ơi! Có trốn cũng không được nữa. Ông nguy mất. (nàng khóc)
Quân khởi loạn kéo vào, gươm giáo sáng loè.
LỚP VII
Những người trên, thêm Ngô Hạch và quân khởi loạn
QUÂN KHỞI LOẠN – Đây rồi! Vũ Như Tô! Lũ cung nữ.
NGÔ HẠCH – Quân bay, vào bắt lũ cung nữ trước
CUNG NỮ (quỳ xuống) – Trăm lạy tướng quân, trăm lạy tướng quân.
NGÔ HẠCH – Ta vâng tướng lệnh vào bắt các ngươi.
KIM PHƯỢNG (quỳ xuống) – Chị em chúng tôi không có tội gì. Xin tưởng quân sinh phúc. (Đan Thiềm bĩu môi thở dài) Kẻ hay xúc xiểm vua là ả kia (chỉ Đan Thiềm) Chính nó mê hoặc vua. Chính nó dan díu với Vũ Như Tô, làm uế tạp nơi cung cấm, chính nó là thủ phạm.
CUNG NỮ – Chính nó là thủ phạm.
ĐAN THIỀM – Lũ yêu quái không được đặt để nên nhời, tướng quân nên thấu cho. Tôi không sợ chết, nguyện xin được chết. Nhưng tôi không phải là con người bất chính. Tôi nói thế không hổ với quỷ thần hai vai, không hổ với thanh thiên bạch nhật.
CUNG NỮ – Chính con Đan Thiềm là thủ phạm. (nhìn lẳng lơ, bọn quân sĩ như bị quyến rũ)
NGÔ HẠCH – Ta đã biết! Quân bay, vào bắt lấy gian phu dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tướng quân không nên nói thế.
VŨ NHƯ TÔ – Giết thì cứ giết, nhưng đừng nghi oan.
ĐAN THIỀM – Tướng quân nghe tôi. Bao nhiêu tội tôi xin chịu hết. Nhưng xin tướng quân tha cho ông Cả. Ông ấy là một người tài...
QUÂN KHỞI LOẠN (cười ầm) – Thế mà còn mở mồm cãi. Mày chết để chồng mày sống à?
ĐAN THIỀM – Các người chỉ nghĩ những điều quá quắt.
QUÂN KHỞI LOẠN – Chúng ông chỉ có thể, con đĩ già câm miệng.
NGÔ HẠCH – Trói cổ nó lại.
ĐAN THIỀM (quỳ xuống) – Tướng quân tha cho ông Cả. Nước ta còn cần nhiều thợ tài để tô điểm.
NGÔ HẠCH (cười ha hả) – Cần thợ tài để tô điểm. Để hao hụt công khố, để dân gian lầm than.
VŨ NHƯ TÔ – Đan Thiềm, bà đứng dậy. Sao bà lẩn thẩn thế, lạy cả một đứa tiểu nhân?
ĐAN THIỀM (đứng dậy) – Tướng quân hãy nghe tôi, đừng phạm vào tội ác. Đừng giết ông Cả. Kẻo tướng quân mang hận về muôn đời! Tha cho ông Cả. Tôi xin chịu chết.
NGÔ HẠCH (truyền) – Trói cổ con đĩ già lại.
ĐAN THIỀM – Tướng quân tha…
QUÂN KHỞI LOẠN (xúm vào trói nàng) – Đừng nói nữa vô ích, con dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tha cho ông Cả.
NGÔ HẠCH (thấy Như Tô chạy lại) – Trói thằng Vũ Như Tô lại. (quân sĩ xông vào trói chàng có vẻ đắc ý)
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Chỉ tại ông không nghe tôi, dùng dằng mãi. Hay giờ... (nói với Ngô Hạch) Xin tướng quân...
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi, không cho nó nói nhảm nửa, rờm tai. (quân sĩ dẫn nàng ra)
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Đài lớn tan tành! Ông Cả ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt! (họ kéo nàng ra tàn nhẫn)
LỚP VIII
Những người trên, trừ Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Xin đa tạ tấm lòng tri kỉ. Đan Thiềm, xin cùng bà vĩnh biệt! (buồn rầu, trấn tĩnh ngay) Đời ta chưa tận, mệnh là chưa cùng. Ta sẽ xây một đài vĩ đại để tạ lòng tri kỉ.
NGÔ HẠCH (Chỉ bọn cung nữ bảo mấy tên quân) – Dẫn họ về dinh ta đợi lệnh.
MẤY TÊN QUÂN – Xin vâng lệnh. (dẫn cung nữ ra)
VŨ NHƯ TÔ (khinh bỉ) – Mi thực là một tên bỉ ổi. Sao trời lại để cho mi sống làm nhục cung thường.
NGÔ HẠCH – Dẫn thằng này về trình chủ tướng.
VŨ NHƯ TÔ (đầy hi vọng) – Dẫn ta ra mắt An Hoà Hầu, để ta phân trần, để ta giảng giải, cho người đời biết rõ nguyện vọng của ta. Ta tội gì. Không, ta chỉ có một hoài bão là tô điểm đất nước, đem hết tài ra xây cho nòi giống một toà đài hoa lệ, thách cả những công trình sau trước, tranh tinh xảo với Hóa công. Vậy thì ta có tội gì? Ta xây Cửu Trùng Đài có phải đâu để hại nước? Không không! Nguyễn Hoằng Dụ sẽ biết cho ta, ta không có tội và chủ tướng các ngươi sẽ cởi trói cho ta để ta xây nốt Cửu Trùng Đài, dụng một kì công muôn thuở...
QUÂN SĨ (cười ầm) – Câm ngay đi. Quân điên rồ, câm ngay đi không chúng ông vả miệng bây giờ. Mày không biết mấy nghìn người chết vì Cửu Trùng Đài, mẹ mất con, vợ mất chồng vì mày đó ư? Người ta oán mày hơn oán quý. Câm ngay đi!
VŨ NHƯ TÔ – …Vài năm rửa, đài Cửu Trùng hoàn thành, cao cả, huy hoàng, giữa cõi trần lao lực, có một cảnh Bồng Lai…
QUÂN SĨ – Câm mồm!
VŨ NHƯ TÔ – … Xuất hiện...
QUÂN SĨ – Câm mồm! (họ xúm vào vả miệng Vũ Như Tô)
VŨ NHƯ TÔ – Ta có thù oán gì với các người?
NGÔ HẠCH – Dẫn nó ra pháp trường. Không để nó nói nhảm trước mặt chủ tướng mất thì giờ.
QUÂN SĨ – Ra pháp trường!
VŨ NHƯ TÔ – Không, dẫn ta ra mắt chủ tướng. Ta muốn nói chuyện với An Hoà Hầu. Các người không hiểu được ta. (có tiếng ầm ầm như long trời là đất)
MỌI NGƯỜI – Cái chi nghe kinh người?
Một lũ quân vào.
LỚP IX
Những người trên, thêm một lũ quân
NGÔ HẠCH – Chúng bay đi đâu?
LŨ QUÂN – Bẩm tướng quân! Kinh thành phát hoả!
NGÔ HẠCH – Ai ra lệnh ấy?
MỘT TÊN QUÂN – Chính An Hòa Hầu!
VŨ NHƯ TÔ – Chính An Hoà Hầu! Thế Cửu Trùng Đài?
LŨ QUÂN – Cửu Trùng Đài ư? Dã tràng xe cát! Cửu Trùng Đài sắp là một đống tro tàn!
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí! Vô lí!
NGÔ HẠCH – Rõ quân ngu muội! Đến đầu mày chả chắc, nói chi đến Cửu Trùng Đài mà còn tin tưởng.
VŨ NHƯ TÔ – Đời ta không quý bằng Cửu Trùng Đài.
QUÂN SĨ – Giống vật không biết nhục.
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi. (chợt có ánh lửa sáng rực, cả tàn than, bụi khói bay vào)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn ra, rú lên) – Đốt thực rồi! Đốt thực rồi! Ôi đảng ác! Ôi muôn phần căm giận! Trời ơi! Phú cho ta cái tài làm gì? Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài! (có tiếng hô vui vẻ: "Cửu Trùng Đài đã cháy!")
QUÂN SĨ – Thực đáng ăn mừng.
VŨ NHƯ TÔ (chua chát) – Thôi thế là hết. Dẫn ta đến pháp trường!
Màn hạ nhanh.
Mùa hạ năm 1941
(Tuyển tập Nguyễn Huy Tưởng, tập I, NXB Văn học, Hà Nội, 1984, in trong
Ngữ văn 11 Nâng cao, tập một, Sđd, tr.211 - 227)
Vì sao khi biết tin quân phản loạn đang kéo đến, Vũ Như Tô vẫn giữ thái độ bình tĩnh?
Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài
(Trích Vũ Như Tô)
Nguyễn Huy Tưởng
HỒI THỨ NĂM
Một cung cấm
LỚP I
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Có việc gì mà bà chạy hớt hơ hớt hải? Mặt bà cắt không còn hột máu.
ĐAN THIỀM (thở hổn hển) – Nguy đến nơi rồi... Ông Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạ chưa, nguy làm sao? Đài Cửu Trùng chia năm đã được một phần.
ĐAN THIỀM – Ông trốn đi, mau lên không thì không kịp.
VŨ NHƯ TÔ – Sau bà nói lạ? Đài Cửu Trùng chưa xong, tôi trốn đi đâu. Làm gì phải trốn?
ĐAN THIỀM – Ông nghe tôi! Ông trốn đi! Ông nghe tôi: Ông phải trốn đi mới được!
VŨ NHƯ TÔ – Làm sao tôi cần phải trốn? Bà nói rõ cho là vì sao? Khi trước tôi nhờ bà mách đường chạy trốn, bà khuyên không nên, bây giờ bà bảo tôi đi trốn, thế là nghĩa gì?
ĐAN THIỀM – Có nghĩa lắm. Tôi không làm một việc gì vô lí cả. Khi trước trốn đi thì ông nguy, bây giờ trốn đi thì ông thoát chết.
VŨ NHƯ TÔ – Sao thế?
ĐAN THIỀM – Loạn đến nơi rồi. Dân gian đói kém nổi lên tứ tung. Giặc Trần Cao trước đã bị quan quân đuổi đánh, nay lại về đóng ở Bồ Đề, thanh thế rất mạnh. Trong triều, Nguyên Quận công Trịnh Duy Sản vì can vua mà bị đánh, nay mưu với mấy tên đồng chí, giả mượn tiếng đi dẹp giặc rồi quay binh về làm loạn.
VŨ NHƯ TÔ – Tôi làm gì nên tội?
ĐAN THIỀM – Vậy mà ai ai cũng cho ông là thủ phạm. Vua xa xỉ là vì ông, công khố hao hụt là vì ông, dân gian lầm than là vì ông, man di oán giận là vì ông, thần nhân trách móc là vì ông. Cửu Trùng Đài, họ có cần đầu? Họ dấy nghĩa cốt giết ông phá Cửu Trùng Đài.
VŨ NHƯ TÔ – Phá Cửu Trùng Đài? Không đời nào? Mà tôi thì không làm gì nên tội. Họ hiểu nhầm.
ĐAN THIỀM – Ông phải trốn đi. (có tiếng quân ầm ầm, tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng ta ơi, tiếng ngựa hí) Ông phải trốn đi. (lời có vẻ van lơn) Trong lúc biến cố này, ông hãy tạm lánh đi. Khi dân nổi lên, họ nông nổi vô cùng. Họ không phân biệt phải trái. Ông trốn đi. Tài kia không nên để uống. Ông mà có mệnh hệ nào thì nước ta không còn ai tô điểm nữa.
VŨ NHƯ TÔ – Bà không nên lo cho tôi. Tôi không trốn đâu. Người quân tử không bao giờ sợ chết. Mà vạn nhất có chết, thì cũng phải để cho mọi người biết rằng công việc mình làm chính đại quang minh. Tôi sống với Cửu Trùng Đài, chết cũng với Cửu Trùng Đài. Tôi không thể xa Cửu Trùng Đài một bước. Hồn tôi để cả đây, thì tôi chạy đi đâu?
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông nghe tôi. Trốn đi để chờ cơ hội khác. Đại sự hỏng rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Đa tạ bà. Tấm lòng của bà, chỉ có lòng cha mẹ tôi mới sánh kịp. Nhưng tôi đã quyết, không chịu rời Cửu Trùng Đài một bước. Tôi quyết ở đây.
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Ông Cả ơi!
LỚP II
Những người trên, thêm Nguyễn Vũ
NGUYỄN VŨ (lật đật và xộc xệch) – Kìa, thầy Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạy Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ – Thầy có biết việc gì không?
VŨ NHƯ TÔ – Bẩm Cụ lớn, không. Duy có bà Đan Thiêm đây vừa mới bảo với chúng tôi rằng Nguyễn Quận công làm phản.
NGUYỄN VŨ (hất hàm hỏi Đan Thiềm) – Thế nào?
ĐAN THIỀM – Chúng tôi cũng không rõ. Nghe như Quận công làm phản. Cụ lớn có biết tin gì thêm không?
NGUYỄN VŨ – Đúng thế đấy. Ta vừa chạy đến đây. Thiên tử đâu? Chiều hôm kia ta còn uống rượu trong nội điện với Hoàng thượng.
ĐAN THIỀM (rú lên) – Cái gì đó? (có tiếng động ầm ầm ở xa) Họ tiến lại đây chăng? (quay bảo Vũ Như Tô) Ông trốn đi, mau lên, khổ lắm. (lắng lại) Có tiếng quân reo... (líu lưỡi)
NGUYỄN VŨ – Ta lo cho Hoàng thượng lắm. Duy Sản là một đứa tiểu nhân. Nó vẫn căm giận Hoàng thượng và ta. Ta hối không can Hoàng thượng lại để cho ngài sai đánh nó quá đau, mà lại ở ngay giữa chợ. Thẹn quá hóa giận, đứa tiểu nhân thì nghĩ chi đến nghĩa vua tôi!
ĐAN THIỀM (quay bảo Vũ Như Tô) – Ông định chết ở đây sao? Ông gàn quá. Quận công có ưa gì ông đâu?
VŨ NHƯ TÔ (xẵng) – Bà để mặc tôi. Tôi tự có cách khu xử.
ĐAN THIỀM – Đấy, tiếng reo mỗi lúc một gần. Kìa, thái giám, chắc có tin gì?
Nội giám hoảng hốt vào.
LỚP III
Những người trên, thêm Lê Trung Mại
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, nguy đến nơi rồi. Kìa mụ Đan Thiềm sao lại ở đây? Mụ ra là giống quái,...
NGUYỄN VŨ – Có việc chi, Trung Mại?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, Trịnh Duy Sản mưu với lũ Lê Quảng Đô, Trịnh Tri Sâm lập vua khác, đêm qua đã kéo quân vào cửa Bắc Thần...
NGUYỄN VŨ – Thiên tử đâu?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm, nguyên Trịnh Duy Sản sắm sửa thuyền bè khí giới, họp ở bến đò Thái Cực, nói reo lên là đi đánh Trần Cao, rồi đương đêm đem ba nghìn quân Kim Ngô hộ vệ vào cửa Bắc Thần đốt lửa cho sáng....
NGUYỄN VŨ (nóng ruột, giậm chân gắt) – Thiên tử đâu? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Hoàng thượng trông thấy lửa sáng, hốt hoảng trống là giặc ập đến vội lên ngựa lẻn ra cửa Bảo Khánh, trời thì tối mà cứ lao mình đi không đèn đuốc gì cả. Khi ngài qua của Thái Học đến ao Chu Tước ở phường Bích Câu thì vừa gặp Duy Sản...
NGUYỄN VŨ – Gặp Duy Sản? Trời! Thế thì còn gì? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Ngài hỏi nó: Giặc ở đâu? Nó không đáp, ngoảnh mặt đi cười nhạt. Ngài quất ngựa về phía tây, nó sai võ sĩ là tên Hạch đuổi theo, đâm vua ngã ngựa rồi giết chết. (khóc)
NGUYỄN VŨ (khóc) – Hoàng thượng ơi! Hạ thần mới nghe câu chuyện đã đoán ngay có sự này. (cảm động quá, ngã xuống)
LÊ TRUNG MẠI (nức nở) – Khốn nạn, Khâm Đức Hoàng hậu thương vua cũng nhảy vào lửa chết… (không nói được nữa)
VŨ NHƯ TÔ – Xin Cụ lớn hãy để nghe xem có thực không đã. Không có lẽ... (vực Nguyễn Vũ dậy) Bẩm Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ (vẫn khóc) – Thực đấy rồi. Thôi để mặc ta. Duy Sản ta đã biết, nó tàn nhẫn vô cùng. Hoàng thượng ơi! Ơn tri ngộ mới được tám năm... Hoàng thượng băng hà lão thần cũng không yên được với chúng. Ăn lộc của vua, xin chết vì nạn của vua. Lão thần không muốn kéo dài kiếp sống tàn làm gì nữa. (rút dao đâm cổ tự tử và ngã lăn ra)
LÊ TRUNG MẠI – Trời ơi! Cụ lớn Đông các! (vực dậy, máu me đầm đìa)
NGUYỄN VŨ – Thôi mặc ta cho ta chết. Sống chỉ thêm nhục nhã. (ngất đi)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn Đan Thiềm, nhìn thấy Nguyễn Vũ) – Thảm não chưa?
LÊ TRUNG MẠI (sờ người Nguyễn Vũ) - Có lẽ Cụ lớn chết rồi. Sao chóng thế được? Chết thực rồi!
ĐAN THIỀM (thở dài) – Biến đến thế là cùng!
Một bọn nội giám nữa vào.
LỚP IV
Những người trên, thêm một bọn nội giám khác
MỘT TÊN NỘI GIÁM – Cụ lớn làm sao? Tình thế nguy ngập! Đứng ở đây để chết cả lũ ư?
LÊ TRUNG MẠI – Việc chi nữa?
TÊN NỘI GIÁM – Trịnh Duy Sản giết Thiên tử, hội triều đình lập con Mục Y Vương là Quang Trí lên ngôi. Có Võ Tả Hầu là Phùng Mai đứng lên mắng quân phản nghịch. Đảng ác bất Phùng Mai chém ngay ở nhà Nghị sự. Trong triều còn đang rối loạn thì An Hoà Hầu Nguyễn Hoằng Dụ ở bến Bồ Đề được tin vua bị giết, kéo quân về đốt phá kinh thành. Thợ xây Cửu Trùng Đài quá nửa theo về quân phản nghịch. Tình hình nguy ngập lắm rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Thợ theo quân phản nghịch? Thế còn của Cửu Trùng Đài?
TÊN NỘI GIÁM – Kẻ phá, người đốt...
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí.
BỌN NỘI GIÁM – Vô lí? Vô lí? Để Cửu Trùng Đài làm gi? Vì đâu mà có quân phản nghịch? An Hoà Hầu đang cho tìm mấy lũ cung nữ để phanh thây làm trăm mảnh. Mày không biết tội hay sao?
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí. (Có tiếng kêu mỗi lúc một gần: "Bạo chúa đã chết. Còn thằng Vũ Như Tô, đem phanh thây trăm mảnh". Có tiếng đổ ầm ầm. Họ chạy cả.)
LÊ TRUNG MẠI (nháy bọn nội giám) – Tam thập lục kế, tẩu vi thượng sách. Tham quyền cố vị gì, anh em nghĩ sao?
BỌN NỘI GIÁM – Chạy đi anh em ơi! (họ chạy nốt)
LỚP V
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông chạy đi! Ông có nghe tiếng gì không? Quân giặc đang tìm ông đấy: trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Họ tìm tôi, nhưng có lí gì họ giết tôi. Tôi có gây oán gây thù gì với ai?
ĐAN THIỀM – Ông đừng mơ mộng nữa. Dân chúng nông nổi, dễ sinh tàn ác. Họ không hiểu công việc của ông. Tránh đi! Trốn đi! Đợi thời là thượng sách. Đừng để phí tài trời. Trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Còn bà
ĐAN THIỀM – Tôi ở đây. (Có tiếng quân reo dữ đội: “Giết chết Vũ Như Tô, giết chết lũ cung nữ”.)
VŨ NHƯ TÔ (thản nhiên) – Bà ở đây. Vậy tôi cũng ở đây, nguy biến ta cùng chịu.
ĐAN THIỀM – Không được! Tôi chết đi không thiệt hại cho đời. Còn ông, ông phải đi đi mới được. (có tiếng nhà đổ, tiếng cửa đổ) Ông đi đi không thì không kịp. (nàng chắp tay lạy) Tôi xin ông, ông nghe tôi trốn đi.
Có tiếng giày dép nhốn nháo. Bọn cùng nữ hốt hoảng đi vào.
LỚP VI
Những người trên – Kim Phượng – Cung nữ
KIM PHƯỢNG (Khóc lóc) – Làm thế nào bây giờ? Của điện bị chúng phá rồi! Chúng đứng đầy ngoài sân. (hỏi Đan Thiềm) Đây có cửa ra đằng sau không?
ĐAN THIỀM – Đến đây là đường cùng rồi! Đây là tử địa!
CUNG NỮ – Trời ơi!
ĐAN THIỀM (bảo Vũ Như Tô) – Ông Cả ơi! Có trốn cũng không được nữa. Ông nguy mất. (nàng khóc)
Quân khởi loạn kéo vào, gươm giáo sáng loè.
LỚP VII
Những người trên, thêm Ngô Hạch và quân khởi loạn
QUÂN KHỞI LOẠN – Đây rồi! Vũ Như Tô! Lũ cung nữ.
NGÔ HẠCH – Quân bay, vào bắt lũ cung nữ trước
CUNG NỮ (quỳ xuống) – Trăm lạy tướng quân, trăm lạy tướng quân.
NGÔ HẠCH – Ta vâng tướng lệnh vào bắt các ngươi.
KIM PHƯỢNG (quỳ xuống) – Chị em chúng tôi không có tội gì. Xin tưởng quân sinh phúc. (Đan Thiềm bĩu môi thở dài) Kẻ hay xúc xiểm vua là ả kia (chỉ Đan Thiềm) Chính nó mê hoặc vua. Chính nó dan díu với Vũ Như Tô, làm uế tạp nơi cung cấm, chính nó là thủ phạm.
CUNG NỮ – Chính nó là thủ phạm.
ĐAN THIỀM – Lũ yêu quái không được đặt để nên nhời, tướng quân nên thấu cho. Tôi không sợ chết, nguyện xin được chết. Nhưng tôi không phải là con người bất chính. Tôi nói thế không hổ với quỷ thần hai vai, không hổ với thanh thiên bạch nhật.
CUNG NỮ – Chính con Đan Thiềm là thủ phạm. (nhìn lẳng lơ, bọn quân sĩ như bị quyến rũ)
NGÔ HẠCH – Ta đã biết! Quân bay, vào bắt lấy gian phu dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tướng quân không nên nói thế.
VŨ NHƯ TÔ – Giết thì cứ giết, nhưng đừng nghi oan.
ĐAN THIỀM – Tướng quân nghe tôi. Bao nhiêu tội tôi xin chịu hết. Nhưng xin tướng quân tha cho ông Cả. Ông ấy là một người tài...
QUÂN KHỞI LOẠN (cười ầm) – Thế mà còn mở mồm cãi. Mày chết để chồng mày sống à?
ĐAN THIỀM – Các người chỉ nghĩ những điều quá quắt.
QUÂN KHỞI LOẠN – Chúng ông chỉ có thể, con đĩ già câm miệng.
NGÔ HẠCH – Trói cổ nó lại.
ĐAN THIỀM (quỳ xuống) – Tướng quân tha cho ông Cả. Nước ta còn cần nhiều thợ tài để tô điểm.
NGÔ HẠCH (cười ha hả) – Cần thợ tài để tô điểm. Để hao hụt công khố, để dân gian lầm than.
VŨ NHƯ TÔ – Đan Thiềm, bà đứng dậy. Sao bà lẩn thẩn thế, lạy cả một đứa tiểu nhân?
ĐAN THIỀM (đứng dậy) – Tướng quân hãy nghe tôi, đừng phạm vào tội ác. Đừng giết ông Cả. Kẻo tướng quân mang hận về muôn đời! Tha cho ông Cả. Tôi xin chịu chết.
NGÔ HẠCH (truyền) – Trói cổ con đĩ già lại.
ĐAN THIỀM – Tướng quân tha…
QUÂN KHỞI LOẠN (xúm vào trói nàng) – Đừng nói nữa vô ích, con dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tha cho ông Cả.
NGÔ HẠCH (thấy Như Tô chạy lại) – Trói thằng Vũ Như Tô lại. (quân sĩ xông vào trói chàng có vẻ đắc ý)
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Chỉ tại ông không nghe tôi, dùng dằng mãi. Hay giờ... (nói với Ngô Hạch) Xin tướng quân...
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi, không cho nó nói nhảm nửa, rờm tai. (quân sĩ dẫn nàng ra)
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Đài lớn tan tành! Ông Cả ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt! (họ kéo nàng ra tàn nhẫn)
LỚP VIII
Những người trên, trừ Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Xin đa tạ tấm lòng tri kỉ. Đan Thiềm, xin cùng bà vĩnh biệt! (buồn rầu, trấn tĩnh ngay) Đời ta chưa tận, mệnh là chưa cùng. Ta sẽ xây một đài vĩ đại để tạ lòng tri kỉ.
NGÔ HẠCH (Chỉ bọn cung nữ bảo mấy tên quân) – Dẫn họ về dinh ta đợi lệnh.
MẤY TÊN QUÂN – Xin vâng lệnh. (dẫn cung nữ ra)
VŨ NHƯ TÔ (khinh bỉ) – Mi thực là một tên bỉ ổi. Sao trời lại để cho mi sống làm nhục cung thường.
NGÔ HẠCH – Dẫn thằng này về trình chủ tướng.
VŨ NHƯ TÔ (đầy hi vọng) – Dẫn ta ra mắt An Hoà Hầu, để ta phân trần, để ta giảng giải, cho người đời biết rõ nguyện vọng của ta. Ta tội gì. Không, ta chỉ có một hoài bão là tô điểm đất nước, đem hết tài ra xây cho nòi giống một toà đài hoa lệ, thách cả những công trình sau trước, tranh tinh xảo với Hóa công. Vậy thì ta có tội gì? Ta xây Cửu Trùng Đài có phải đâu để hại nước? Không không! Nguyễn Hoằng Dụ sẽ biết cho ta, ta không có tội và chủ tướng các ngươi sẽ cởi trói cho ta để ta xây nốt Cửu Trùng Đài, dụng một kì công muôn thuở...
QUÂN SĨ (cười ầm) – Câm ngay đi. Quân điên rồ, câm ngay đi không chúng ông vả miệng bây giờ. Mày không biết mấy nghìn người chết vì Cửu Trùng Đài, mẹ mất con, vợ mất chồng vì mày đó ư? Người ta oán mày hơn oán quý. Câm ngay đi!
VŨ NHƯ TÔ – …Vài năm rửa, đài Cửu Trùng hoàn thành, cao cả, huy hoàng, giữa cõi trần lao lực, có một cảnh Bồng Lai…
QUÂN SĨ – Câm mồm!
VŨ NHƯ TÔ – … Xuất hiện...
QUÂN SĨ – Câm mồm! (họ xúm vào vả miệng Vũ Như Tô)
VŨ NHƯ TÔ – Ta có thù oán gì với các người?
NGÔ HẠCH – Dẫn nó ra pháp trường. Không để nó nói nhảm trước mặt chủ tướng mất thì giờ.
QUÂN SĨ – Ra pháp trường!
VŨ NHƯ TÔ – Không, dẫn ta ra mắt chủ tướng. Ta muốn nói chuyện với An Hoà Hầu. Các người không hiểu được ta. (có tiếng ầm ầm như long trời là đất)
MỌI NGƯỜI – Cái chi nghe kinh người?
Một lũ quân vào.
LỚP IX
Những người trên, thêm một lũ quân
NGÔ HẠCH – Chúng bay đi đâu?
LŨ QUÂN – Bẩm tướng quân! Kinh thành phát hoả!
NGÔ HẠCH – Ai ra lệnh ấy?
MỘT TÊN QUÂN – Chính An Hòa Hầu!
VŨ NHƯ TÔ – Chính An Hoà Hầu! Thế Cửu Trùng Đài?
LŨ QUÂN – Cửu Trùng Đài ư? Dã tràng xe cát! Cửu Trùng Đài sắp là một đống tro tàn!
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí! Vô lí!
NGÔ HẠCH – Rõ quân ngu muội! Đến đầu mày chả chắc, nói chi đến Cửu Trùng Đài mà còn tin tưởng.
VŨ NHƯ TÔ – Đời ta không quý bằng Cửu Trùng Đài.
QUÂN SĨ – Giống vật không biết nhục.
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi. (chợt có ánh lửa sáng rực, cả tàn than, bụi khói bay vào)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn ra, rú lên) – Đốt thực rồi! Đốt thực rồi! Ôi đảng ác! Ôi muôn phần căm giận! Trời ơi! Phú cho ta cái tài làm gì? Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài! (có tiếng hô vui vẻ: "Cửu Trùng Đài đã cháy!")
QUÂN SĨ – Thực đáng ăn mừng.
VŨ NHƯ TÔ (chua chát) – Thôi thế là hết. Dẫn ta đến pháp trường!
Màn hạ nhanh.
Mùa hạ năm 1941
(Tuyển tập Nguyễn Huy Tưởng, tập I, NXB Văn học, Hà Nội, 1984, in trong
Ngữ văn 11 Nâng cao, tập một, Sđd, tr.211 - 227)
Trong lớp kịch I, bối cảnh nào đã được tái hiện thông qua các chỉ dẫn sân khấu?
Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài
(Trích Vũ Như Tô)
Nguyễn Huy Tưởng
HỒI THỨ NĂM
Một cung cấm
LỚP I
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Có việc gì mà bà chạy hớt hơ hớt hải? Mặt bà cắt không còn hột máu.
ĐAN THIỀM (thở hổn hển) – Nguy đến nơi rồi... Ông Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạ chưa, nguy làm sao? Đài Cửu Trùng chia năm đã được một phần.
ĐAN THIỀM – Ông trốn đi, mau lên không thì không kịp.
VŨ NHƯ TÔ – Sau bà nói lạ? Đài Cửu Trùng chưa xong, tôi trốn đi đâu. Làm gì phải trốn?
ĐAN THIỀM – Ông nghe tôi! Ông trốn đi! Ông nghe tôi: Ông phải trốn đi mới được!
VŨ NHƯ TÔ – Làm sao tôi cần phải trốn? Bà nói rõ cho là vì sao? Khi trước tôi nhờ bà mách đường chạy trốn, bà khuyên không nên, bây giờ bà bảo tôi đi trốn, thế là nghĩa gì?
ĐAN THIỀM – Có nghĩa lắm. Tôi không làm một việc gì vô lí cả. Khi trước trốn đi thì ông nguy, bây giờ trốn đi thì ông thoát chết.
VŨ NHƯ TÔ – Sao thế?
ĐAN THIỀM – Loạn đến nơi rồi. Dân gian đói kém nổi lên tứ tung. Giặc Trần Cao trước đã bị quan quân đuổi đánh, nay lại về đóng ở Bồ Đề, thanh thế rất mạnh. Trong triều, Nguyên Quận công Trịnh Duy Sản vì can vua mà bị đánh, nay mưu với mấy tên đồng chí, giả mượn tiếng đi dẹp giặc rồi quay binh về làm loạn.
VŨ NHƯ TÔ – Tôi làm gì nên tội?
ĐAN THIỀM – Vậy mà ai ai cũng cho ông là thủ phạm. Vua xa xỉ là vì ông, công khố hao hụt là vì ông, dân gian lầm than là vì ông, man di oán giận là vì ông, thần nhân trách móc là vì ông. Cửu Trùng Đài, họ có cần đầu? Họ dấy nghĩa cốt giết ông phá Cửu Trùng Đài.
VŨ NHƯ TÔ – Phá Cửu Trùng Đài? Không đời nào? Mà tôi thì không làm gì nên tội. Họ hiểu nhầm.
ĐAN THIỀM – Ông phải trốn đi. (có tiếng quân ầm ầm, tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng ta ơi, tiếng ngựa hí) Ông phải trốn đi. (lời có vẻ van lơn) Trong lúc biến cố này, ông hãy tạm lánh đi. Khi dân nổi lên, họ nông nổi vô cùng. Họ không phân biệt phải trái. Ông trốn đi. Tài kia không nên để uống. Ông mà có mệnh hệ nào thì nước ta không còn ai tô điểm nữa.
VŨ NHƯ TÔ – Bà không nên lo cho tôi. Tôi không trốn đâu. Người quân tử không bao giờ sợ chết. Mà vạn nhất có chết, thì cũng phải để cho mọi người biết rằng công việc mình làm chính đại quang minh. Tôi sống với Cửu Trùng Đài, chết cũng với Cửu Trùng Đài. Tôi không thể xa Cửu Trùng Đài một bước. Hồn tôi để cả đây, thì tôi chạy đi đâu?
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông nghe tôi. Trốn đi để chờ cơ hội khác. Đại sự hỏng rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Đa tạ bà. Tấm lòng của bà, chỉ có lòng cha mẹ tôi mới sánh kịp. Nhưng tôi đã quyết, không chịu rời Cửu Trùng Đài một bước. Tôi quyết ở đây.
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Ông Cả ơi!
LỚP II
Những người trên, thêm Nguyễn Vũ
NGUYỄN VŨ (lật đật và xộc xệch) – Kìa, thầy Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạy Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ – Thầy có biết việc gì không?
VŨ NHƯ TÔ – Bẩm Cụ lớn, không. Duy có bà Đan Thiêm đây vừa mới bảo với chúng tôi rằng Nguyễn Quận công làm phản.
NGUYỄN VŨ (hất hàm hỏi Đan Thiềm) – Thế nào?
ĐAN THIỀM – Chúng tôi cũng không rõ. Nghe như Quận công làm phản. Cụ lớn có biết tin gì thêm không?
NGUYỄN VŨ – Đúng thế đấy. Ta vừa chạy đến đây. Thiên tử đâu? Chiều hôm kia ta còn uống rượu trong nội điện với Hoàng thượng.
ĐAN THIỀM (rú lên) – Cái gì đó? (có tiếng động ầm ầm ở xa) Họ tiến lại đây chăng? (quay bảo Vũ Như Tô) Ông trốn đi, mau lên, khổ lắm. (lắng lại) Có tiếng quân reo... (líu lưỡi)
NGUYỄN VŨ – Ta lo cho Hoàng thượng lắm. Duy Sản là một đứa tiểu nhân. Nó vẫn căm giận Hoàng thượng và ta. Ta hối không can Hoàng thượng lại để cho ngài sai đánh nó quá đau, mà lại ở ngay giữa chợ. Thẹn quá hóa giận, đứa tiểu nhân thì nghĩ chi đến nghĩa vua tôi!
ĐAN THIỀM (quay bảo Vũ Như Tô) – Ông định chết ở đây sao? Ông gàn quá. Quận công có ưa gì ông đâu?
VŨ NHƯ TÔ (xẵng) – Bà để mặc tôi. Tôi tự có cách khu xử.
ĐAN THIỀM – Đấy, tiếng reo mỗi lúc một gần. Kìa, thái giám, chắc có tin gì?
Nội giám hoảng hốt vào.
LỚP III
Những người trên, thêm Lê Trung Mại
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, nguy đến nơi rồi. Kìa mụ Đan Thiềm sao lại ở đây? Mụ ra là giống quái,...
NGUYỄN VŨ – Có việc chi, Trung Mại?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, Trịnh Duy Sản mưu với lũ Lê Quảng Đô, Trịnh Tri Sâm lập vua khác, đêm qua đã kéo quân vào cửa Bắc Thần...
NGUYỄN VŨ – Thiên tử đâu?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm, nguyên Trịnh Duy Sản sắm sửa thuyền bè khí giới, họp ở bến đò Thái Cực, nói reo lên là đi đánh Trần Cao, rồi đương đêm đem ba nghìn quân Kim Ngô hộ vệ vào cửa Bắc Thần đốt lửa cho sáng....
NGUYỄN VŨ (nóng ruột, giậm chân gắt) – Thiên tử đâu? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Hoàng thượng trông thấy lửa sáng, hốt hoảng trống là giặc ập đến vội lên ngựa lẻn ra cửa Bảo Khánh, trời thì tối mà cứ lao mình đi không đèn đuốc gì cả. Khi ngài qua của Thái Học đến ao Chu Tước ở phường Bích Câu thì vừa gặp Duy Sản...
NGUYỄN VŨ – Gặp Duy Sản? Trời! Thế thì còn gì? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Ngài hỏi nó: Giặc ở đâu? Nó không đáp, ngoảnh mặt đi cười nhạt. Ngài quất ngựa về phía tây, nó sai võ sĩ là tên Hạch đuổi theo, đâm vua ngã ngựa rồi giết chết. (khóc)
NGUYỄN VŨ (khóc) – Hoàng thượng ơi! Hạ thần mới nghe câu chuyện đã đoán ngay có sự này. (cảm động quá, ngã xuống)
LÊ TRUNG MẠI (nức nở) – Khốn nạn, Khâm Đức Hoàng hậu thương vua cũng nhảy vào lửa chết… (không nói được nữa)
VŨ NHƯ TÔ – Xin Cụ lớn hãy để nghe xem có thực không đã. Không có lẽ... (vực Nguyễn Vũ dậy) Bẩm Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ (vẫn khóc) – Thực đấy rồi. Thôi để mặc ta. Duy Sản ta đã biết, nó tàn nhẫn vô cùng. Hoàng thượng ơi! Ơn tri ngộ mới được tám năm... Hoàng thượng băng hà lão thần cũng không yên được với chúng. Ăn lộc của vua, xin chết vì nạn của vua. Lão thần không muốn kéo dài kiếp sống tàn làm gì nữa. (rút dao đâm cổ tự tử và ngã lăn ra)
LÊ TRUNG MẠI – Trời ơi! Cụ lớn Đông các! (vực dậy, máu me đầm đìa)
NGUYỄN VŨ – Thôi mặc ta cho ta chết. Sống chỉ thêm nhục nhã. (ngất đi)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn Đan Thiềm, nhìn thấy Nguyễn Vũ) – Thảm não chưa?
LÊ TRUNG MẠI (sờ người Nguyễn Vũ) - Có lẽ Cụ lớn chết rồi. Sao chóng thế được? Chết thực rồi!
ĐAN THIỀM (thở dài) – Biến đến thế là cùng!
Một bọn nội giám nữa vào.
LỚP IV
Những người trên, thêm một bọn nội giám khác
MỘT TÊN NỘI GIÁM – Cụ lớn làm sao? Tình thế nguy ngập! Đứng ở đây để chết cả lũ ư?
LÊ TRUNG MẠI – Việc chi nữa?
TÊN NỘI GIÁM – Trịnh Duy Sản giết Thiên tử, hội triều đình lập con Mục Y Vương là Quang Trí lên ngôi. Có Võ Tả Hầu là Phùng Mai đứng lên mắng quân phản nghịch. Đảng ác bất Phùng Mai chém ngay ở nhà Nghị sự. Trong triều còn đang rối loạn thì An Hoà Hầu Nguyễn Hoằng Dụ ở bến Bồ Đề được tin vua bị giết, kéo quân về đốt phá kinh thành. Thợ xây Cửu Trùng Đài quá nửa theo về quân phản nghịch. Tình hình nguy ngập lắm rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Thợ theo quân phản nghịch? Thế còn của Cửu Trùng Đài?
TÊN NỘI GIÁM – Kẻ phá, người đốt...
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí.
BỌN NỘI GIÁM – Vô lí? Vô lí? Để Cửu Trùng Đài làm gi? Vì đâu mà có quân phản nghịch? An Hoà Hầu đang cho tìm mấy lũ cung nữ để phanh thây làm trăm mảnh. Mày không biết tội hay sao?
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí. (Có tiếng kêu mỗi lúc một gần: "Bạo chúa đã chết. Còn thằng Vũ Như Tô, đem phanh thây trăm mảnh". Có tiếng đổ ầm ầm. Họ chạy cả.)
LÊ TRUNG MẠI (nháy bọn nội giám) – Tam thập lục kế, tẩu vi thượng sách. Tham quyền cố vị gì, anh em nghĩ sao?
BỌN NỘI GIÁM – Chạy đi anh em ơi! (họ chạy nốt)
LỚP V
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông chạy đi! Ông có nghe tiếng gì không? Quân giặc đang tìm ông đấy: trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Họ tìm tôi, nhưng có lí gì họ giết tôi. Tôi có gây oán gây thù gì với ai?
ĐAN THIỀM – Ông đừng mơ mộng nữa. Dân chúng nông nổi, dễ sinh tàn ác. Họ không hiểu công việc của ông. Tránh đi! Trốn đi! Đợi thời là thượng sách. Đừng để phí tài trời. Trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Còn bà
ĐAN THIỀM – Tôi ở đây. (Có tiếng quân reo dữ đội: “Giết chết Vũ Như Tô, giết chết lũ cung nữ”.)
VŨ NHƯ TÔ (thản nhiên) – Bà ở đây. Vậy tôi cũng ở đây, nguy biến ta cùng chịu.
ĐAN THIỀM – Không được! Tôi chết đi không thiệt hại cho đời. Còn ông, ông phải đi đi mới được. (có tiếng nhà đổ, tiếng cửa đổ) Ông đi đi không thì không kịp. (nàng chắp tay lạy) Tôi xin ông, ông nghe tôi trốn đi.
Có tiếng giày dép nhốn nháo. Bọn cùng nữ hốt hoảng đi vào.
LỚP VI
Những người trên – Kim Phượng – Cung nữ
KIM PHƯỢNG (Khóc lóc) – Làm thế nào bây giờ? Của điện bị chúng phá rồi! Chúng đứng đầy ngoài sân. (hỏi Đan Thiềm) Đây có cửa ra đằng sau không?
ĐAN THIỀM – Đến đây là đường cùng rồi! Đây là tử địa!
CUNG NỮ – Trời ơi!
ĐAN THIỀM (bảo Vũ Như Tô) – Ông Cả ơi! Có trốn cũng không được nữa. Ông nguy mất. (nàng khóc)
Quân khởi loạn kéo vào, gươm giáo sáng loè.
LỚP VII
Những người trên, thêm Ngô Hạch và quân khởi loạn
QUÂN KHỞI LOẠN – Đây rồi! Vũ Như Tô! Lũ cung nữ.
NGÔ HẠCH – Quân bay, vào bắt lũ cung nữ trước
CUNG NỮ (quỳ xuống) – Trăm lạy tướng quân, trăm lạy tướng quân.
NGÔ HẠCH – Ta vâng tướng lệnh vào bắt các ngươi.
KIM PHƯỢNG (quỳ xuống) – Chị em chúng tôi không có tội gì. Xin tưởng quân sinh phúc. (Đan Thiềm bĩu môi thở dài) Kẻ hay xúc xiểm vua là ả kia (chỉ Đan Thiềm) Chính nó mê hoặc vua. Chính nó dan díu với Vũ Như Tô, làm uế tạp nơi cung cấm, chính nó là thủ phạm.
CUNG NỮ – Chính nó là thủ phạm.
ĐAN THIỀM – Lũ yêu quái không được đặt để nên nhời, tướng quân nên thấu cho. Tôi không sợ chết, nguyện xin được chết. Nhưng tôi không phải là con người bất chính. Tôi nói thế không hổ với quỷ thần hai vai, không hổ với thanh thiên bạch nhật.
CUNG NỮ – Chính con Đan Thiềm là thủ phạm. (nhìn lẳng lơ, bọn quân sĩ như bị quyến rũ)
NGÔ HẠCH – Ta đã biết! Quân bay, vào bắt lấy gian phu dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tướng quân không nên nói thế.
VŨ NHƯ TÔ – Giết thì cứ giết, nhưng đừng nghi oan.
ĐAN THIỀM – Tướng quân nghe tôi. Bao nhiêu tội tôi xin chịu hết. Nhưng xin tướng quân tha cho ông Cả. Ông ấy là một người tài...
QUÂN KHỞI LOẠN (cười ầm) – Thế mà còn mở mồm cãi. Mày chết để chồng mày sống à?
ĐAN THIỀM – Các người chỉ nghĩ những điều quá quắt.
QUÂN KHỞI LOẠN – Chúng ông chỉ có thể, con đĩ già câm miệng.
NGÔ HẠCH – Trói cổ nó lại.
ĐAN THIỀM (quỳ xuống) – Tướng quân tha cho ông Cả. Nước ta còn cần nhiều thợ tài để tô điểm.
NGÔ HẠCH (cười ha hả) – Cần thợ tài để tô điểm. Để hao hụt công khố, để dân gian lầm than.
VŨ NHƯ TÔ – Đan Thiềm, bà đứng dậy. Sao bà lẩn thẩn thế, lạy cả một đứa tiểu nhân?
ĐAN THIỀM (đứng dậy) – Tướng quân hãy nghe tôi, đừng phạm vào tội ác. Đừng giết ông Cả. Kẻo tướng quân mang hận về muôn đời! Tha cho ông Cả. Tôi xin chịu chết.
NGÔ HẠCH (truyền) – Trói cổ con đĩ già lại.
ĐAN THIỀM – Tướng quân tha…
QUÂN KHỞI LOẠN (xúm vào trói nàng) – Đừng nói nữa vô ích, con dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tha cho ông Cả.
NGÔ HẠCH (thấy Như Tô chạy lại) – Trói thằng Vũ Như Tô lại. (quân sĩ xông vào trói chàng có vẻ đắc ý)
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Chỉ tại ông không nghe tôi, dùng dằng mãi. Hay giờ... (nói với Ngô Hạch) Xin tướng quân...
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi, không cho nó nói nhảm nửa, rờm tai. (quân sĩ dẫn nàng ra)
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Đài lớn tan tành! Ông Cả ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt! (họ kéo nàng ra tàn nhẫn)
LỚP VIII
Những người trên, trừ Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Xin đa tạ tấm lòng tri kỉ. Đan Thiềm, xin cùng bà vĩnh biệt! (buồn rầu, trấn tĩnh ngay) Đời ta chưa tận, mệnh là chưa cùng. Ta sẽ xây một đài vĩ đại để tạ lòng tri kỉ.
NGÔ HẠCH (Chỉ bọn cung nữ bảo mấy tên quân) – Dẫn họ về dinh ta đợi lệnh.
MẤY TÊN QUÂN – Xin vâng lệnh. (dẫn cung nữ ra)
VŨ NHƯ TÔ (khinh bỉ) – Mi thực là một tên bỉ ổi. Sao trời lại để cho mi sống làm nhục cung thường.
NGÔ HẠCH – Dẫn thằng này về trình chủ tướng.
VŨ NHƯ TÔ (đầy hi vọng) – Dẫn ta ra mắt An Hoà Hầu, để ta phân trần, để ta giảng giải, cho người đời biết rõ nguyện vọng của ta. Ta tội gì. Không, ta chỉ có một hoài bão là tô điểm đất nước, đem hết tài ra xây cho nòi giống một toà đài hoa lệ, thách cả những công trình sau trước, tranh tinh xảo với Hóa công. Vậy thì ta có tội gì? Ta xây Cửu Trùng Đài có phải đâu để hại nước? Không không! Nguyễn Hoằng Dụ sẽ biết cho ta, ta không có tội và chủ tướng các ngươi sẽ cởi trói cho ta để ta xây nốt Cửu Trùng Đài, dụng một kì công muôn thuở...
QUÂN SĨ (cười ầm) – Câm ngay đi. Quân điên rồ, câm ngay đi không chúng ông vả miệng bây giờ. Mày không biết mấy nghìn người chết vì Cửu Trùng Đài, mẹ mất con, vợ mất chồng vì mày đó ư? Người ta oán mày hơn oán quý. Câm ngay đi!
VŨ NHƯ TÔ – …Vài năm rửa, đài Cửu Trùng hoàn thành, cao cả, huy hoàng, giữa cõi trần lao lực, có một cảnh Bồng Lai…
QUÂN SĨ – Câm mồm!
VŨ NHƯ TÔ – … Xuất hiện...
QUÂN SĨ – Câm mồm! (họ xúm vào vả miệng Vũ Như Tô)
VŨ NHƯ TÔ – Ta có thù oán gì với các người?
NGÔ HẠCH – Dẫn nó ra pháp trường. Không để nó nói nhảm trước mặt chủ tướng mất thì giờ.
QUÂN SĨ – Ra pháp trường!
VŨ NHƯ TÔ – Không, dẫn ta ra mắt chủ tướng. Ta muốn nói chuyện với An Hoà Hầu. Các người không hiểu được ta. (có tiếng ầm ầm như long trời là đất)
MỌI NGƯỜI – Cái chi nghe kinh người?
Một lũ quân vào.
LỚP IX
Những người trên, thêm một lũ quân
NGÔ HẠCH – Chúng bay đi đâu?
LŨ QUÂN – Bẩm tướng quân! Kinh thành phát hoả!
NGÔ HẠCH – Ai ra lệnh ấy?
MỘT TÊN QUÂN – Chính An Hòa Hầu!
VŨ NHƯ TÔ – Chính An Hoà Hầu! Thế Cửu Trùng Đài?
LŨ QUÂN – Cửu Trùng Đài ư? Dã tràng xe cát! Cửu Trùng Đài sắp là một đống tro tàn!
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí! Vô lí!
NGÔ HẠCH – Rõ quân ngu muội! Đến đầu mày chả chắc, nói chi đến Cửu Trùng Đài mà còn tin tưởng.
VŨ NHƯ TÔ – Đời ta không quý bằng Cửu Trùng Đài.
QUÂN SĨ – Giống vật không biết nhục.
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi. (chợt có ánh lửa sáng rực, cả tàn than, bụi khói bay vào)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn ra, rú lên) – Đốt thực rồi! Đốt thực rồi! Ôi đảng ác! Ôi muôn phần căm giận! Trời ơi! Phú cho ta cái tài làm gì? Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài! (có tiếng hô vui vẻ: "Cửu Trùng Đài đã cháy!")
QUÂN SĨ – Thực đáng ăn mừng.
VŨ NHƯ TÔ (chua chát) – Thôi thế là hết. Dẫn ta đến pháp trường!
Màn hạ nhanh.
Mùa hạ năm 1941
(Tuyển tập Nguyễn Huy Tưởng, tập I, NXB Văn học, Hà Nội, 1984, in trong
Ngữ văn 11 Nâng cao, tập một, Sđd, tr.211 - 227)
Khi Nguyễn Vũ xuất hiện, thái độ của Vũ Như Tô và Đan Thiềm là
- không chạy trốn
- khẩn trương
- bình tĩnh
- tràn đầy lo lắng, sợ hãi
- khẳng định bản thân không có tội
- vội vàng
Vũ Như Tô
Đan Thiềm
Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài
(Trích Vũ Như Tô)
Nguyễn Huy Tưởng
HỒI THỨ NĂM
Một cung cấm
LỚP I
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Có việc gì mà bà chạy hớt hơ hớt hải? Mặt bà cắt không còn hột máu.
ĐAN THIỀM (thở hổn hển) – Nguy đến nơi rồi... Ông Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạ chưa, nguy làm sao? Đài Cửu Trùng chia năm đã được một phần.
ĐAN THIỀM – Ông trốn đi, mau lên không thì không kịp.
VŨ NHƯ TÔ – Sau bà nói lạ? Đài Cửu Trùng chưa xong, tôi trốn đi đâu. Làm gì phải trốn?
ĐAN THIỀM – Ông nghe tôi! Ông trốn đi! Ông nghe tôi: Ông phải trốn đi mới được!
VŨ NHƯ TÔ – Làm sao tôi cần phải trốn? Bà nói rõ cho là vì sao? Khi trước tôi nhờ bà mách đường chạy trốn, bà khuyên không nên, bây giờ bà bảo tôi đi trốn, thế là nghĩa gì?
ĐAN THIỀM – Có nghĩa lắm. Tôi không làm một việc gì vô lí cả. Khi trước trốn đi thì ông nguy, bây giờ trốn đi thì ông thoát chết.
VŨ NHƯ TÔ – Sao thế?
ĐAN THIỀM – Loạn đến nơi rồi. Dân gian đói kém nổi lên tứ tung. Giặc Trần Cao trước đã bị quan quân đuổi đánh, nay lại về đóng ở Bồ Đề, thanh thế rất mạnh. Trong triều, Nguyên Quận công Trịnh Duy Sản vì can vua mà bị đánh, nay mưu với mấy tên đồng chí, giả mượn tiếng đi dẹp giặc rồi quay binh về làm loạn.
VŨ NHƯ TÔ – Tôi làm gì nên tội?
ĐAN THIỀM – Vậy mà ai ai cũng cho ông là thủ phạm. Vua xa xỉ là vì ông, công khố hao hụt là vì ông, dân gian lầm than là vì ông, man di oán giận là vì ông, thần nhân trách móc là vì ông. Cửu Trùng Đài, họ có cần đầu? Họ dấy nghĩa cốt giết ông phá Cửu Trùng Đài.
VŨ NHƯ TÔ – Phá Cửu Trùng Đài? Không đời nào? Mà tôi thì không làm gì nên tội. Họ hiểu nhầm.
ĐAN THIỀM – Ông phải trốn đi. (có tiếng quân ầm ầm, tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng ta ơi, tiếng ngựa hí) Ông phải trốn đi. (lời có vẻ van lơn) Trong lúc biến cố này, ông hãy tạm lánh đi. Khi dân nổi lên, họ nông nổi vô cùng. Họ không phân biệt phải trái. Ông trốn đi. Tài kia không nên để uống. Ông mà có mệnh hệ nào thì nước ta không còn ai tô điểm nữa.
VŨ NHƯ TÔ – Bà không nên lo cho tôi. Tôi không trốn đâu. Người quân tử không bao giờ sợ chết. Mà vạn nhất có chết, thì cũng phải để cho mọi người biết rằng công việc mình làm chính đại quang minh. Tôi sống với Cửu Trùng Đài, chết cũng với Cửu Trùng Đài. Tôi không thể xa Cửu Trùng Đài một bước. Hồn tôi để cả đây, thì tôi chạy đi đâu?
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông nghe tôi. Trốn đi để chờ cơ hội khác. Đại sự hỏng rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Đa tạ bà. Tấm lòng của bà, chỉ có lòng cha mẹ tôi mới sánh kịp. Nhưng tôi đã quyết, không chịu rời Cửu Trùng Đài một bước. Tôi quyết ở đây.
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Ông Cả ơi!
LỚP II
Những người trên, thêm Nguyễn Vũ
NGUYỄN VŨ (lật đật và xộc xệch) – Kìa, thầy Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạy Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ – Thầy có biết việc gì không?
VŨ NHƯ TÔ – Bẩm Cụ lớn, không. Duy có bà Đan Thiêm đây vừa mới bảo với chúng tôi rằng Nguyễn Quận công làm phản.
NGUYỄN VŨ (hất hàm hỏi Đan Thiềm) – Thế nào?
ĐAN THIỀM – Chúng tôi cũng không rõ. Nghe như Quận công làm phản. Cụ lớn có biết tin gì thêm không?
NGUYỄN VŨ – Đúng thế đấy. Ta vừa chạy đến đây. Thiên tử đâu? Chiều hôm kia ta còn uống rượu trong nội điện với Hoàng thượng.
ĐAN THIỀM (rú lên) – Cái gì đó? (có tiếng động ầm ầm ở xa) Họ tiến lại đây chăng? (quay bảo Vũ Như Tô) Ông trốn đi, mau lên, khổ lắm. (lắng lại) Có tiếng quân reo... (líu lưỡi)
NGUYỄN VŨ – Ta lo cho Hoàng thượng lắm. Duy Sản là một đứa tiểu nhân. Nó vẫn căm giận Hoàng thượng và ta. Ta hối không can Hoàng thượng lại để cho ngài sai đánh nó quá đau, mà lại ở ngay giữa chợ. Thẹn quá hóa giận, đứa tiểu nhân thì nghĩ chi đến nghĩa vua tôi!
ĐAN THIỀM (quay bảo Vũ Như Tô) – Ông định chết ở đây sao? Ông gàn quá. Quận công có ưa gì ông đâu?
VŨ NHƯ TÔ (xẵng) – Bà để mặc tôi. Tôi tự có cách khu xử.
ĐAN THIỀM – Đấy, tiếng reo mỗi lúc một gần. Kìa, thái giám, chắc có tin gì?
Nội giám hoảng hốt vào.
LỚP III
Những người trên, thêm Lê Trung Mại
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, nguy đến nơi rồi. Kìa mụ Đan Thiềm sao lại ở đây? Mụ ra là giống quái,...
NGUYỄN VŨ – Có việc chi, Trung Mại?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, Trịnh Duy Sản mưu với lũ Lê Quảng Đô, Trịnh Tri Sâm lập vua khác, đêm qua đã kéo quân vào cửa Bắc Thần...
NGUYỄN VŨ – Thiên tử đâu?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm, nguyên Trịnh Duy Sản sắm sửa thuyền bè khí giới, họp ở bến đò Thái Cực, nói reo lên là đi đánh Trần Cao, rồi đương đêm đem ba nghìn quân Kim Ngô hộ vệ vào cửa Bắc Thần đốt lửa cho sáng....
NGUYỄN VŨ (nóng ruột, giậm chân gắt) – Thiên tử đâu? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Hoàng thượng trông thấy lửa sáng, hốt hoảng trống là giặc ập đến vội lên ngựa lẻn ra cửa Bảo Khánh, trời thì tối mà cứ lao mình đi không đèn đuốc gì cả. Khi ngài qua của Thái Học đến ao Chu Tước ở phường Bích Câu thì vừa gặp Duy Sản...
NGUYỄN VŨ – Gặp Duy Sản? Trời! Thế thì còn gì? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Ngài hỏi nó: Giặc ở đâu? Nó không đáp, ngoảnh mặt đi cười nhạt. Ngài quất ngựa về phía tây, nó sai võ sĩ là tên Hạch đuổi theo, đâm vua ngã ngựa rồi giết chết. (khóc)
NGUYỄN VŨ (khóc) – Hoàng thượng ơi! Hạ thần mới nghe câu chuyện đã đoán ngay có sự này. (cảm động quá, ngã xuống)
LÊ TRUNG MẠI (nức nở) – Khốn nạn, Khâm Đức Hoàng hậu thương vua cũng nhảy vào lửa chết… (không nói được nữa)
VŨ NHƯ TÔ – Xin Cụ lớn hãy để nghe xem có thực không đã. Không có lẽ... (vực Nguyễn Vũ dậy) Bẩm Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ (vẫn khóc) – Thực đấy rồi. Thôi để mặc ta. Duy Sản ta đã biết, nó tàn nhẫn vô cùng. Hoàng thượng ơi! Ơn tri ngộ mới được tám năm... Hoàng thượng băng hà lão thần cũng không yên được với chúng. Ăn lộc của vua, xin chết vì nạn của vua. Lão thần không muốn kéo dài kiếp sống tàn làm gì nữa. (rút dao đâm cổ tự tử và ngã lăn ra)
LÊ TRUNG MẠI – Trời ơi! Cụ lớn Đông các! (vực dậy, máu me đầm đìa)
NGUYỄN VŨ – Thôi mặc ta cho ta chết. Sống chỉ thêm nhục nhã. (ngất đi)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn Đan Thiềm, nhìn thấy Nguyễn Vũ) – Thảm não chưa?
LÊ TRUNG MẠI (sờ người Nguyễn Vũ) - Có lẽ Cụ lớn chết rồi. Sao chóng thế được? Chết thực rồi!
ĐAN THIỀM (thở dài) – Biến đến thế là cùng!
Một bọn nội giám nữa vào.
LỚP IV
Những người trên, thêm một bọn nội giám khác
MỘT TÊN NỘI GIÁM – Cụ lớn làm sao? Tình thế nguy ngập! Đứng ở đây để chết cả lũ ư?
LÊ TRUNG MẠI – Việc chi nữa?
TÊN NỘI GIÁM – Trịnh Duy Sản giết Thiên tử, hội triều đình lập con Mục Y Vương là Quang Trí lên ngôi. Có Võ Tả Hầu là Phùng Mai đứng lên mắng quân phản nghịch. Đảng ác bất Phùng Mai chém ngay ở nhà Nghị sự. Trong triều còn đang rối loạn thì An Hoà Hầu Nguyễn Hoằng Dụ ở bến Bồ Đề được tin vua bị giết, kéo quân về đốt phá kinh thành. Thợ xây Cửu Trùng Đài quá nửa theo về quân phản nghịch. Tình hình nguy ngập lắm rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Thợ theo quân phản nghịch? Thế còn của Cửu Trùng Đài?
TÊN NỘI GIÁM – Kẻ phá, người đốt...
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí.
BỌN NỘI GIÁM – Vô lí? Vô lí? Để Cửu Trùng Đài làm gi? Vì đâu mà có quân phản nghịch? An Hoà Hầu đang cho tìm mấy lũ cung nữ để phanh thây làm trăm mảnh. Mày không biết tội hay sao?
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí. (Có tiếng kêu mỗi lúc một gần: "Bạo chúa đã chết. Còn thằng Vũ Như Tô, đem phanh thây trăm mảnh". Có tiếng đổ ầm ầm. Họ chạy cả.)
LÊ TRUNG MẠI (nháy bọn nội giám) – Tam thập lục kế, tẩu vi thượng sách. Tham quyền cố vị gì, anh em nghĩ sao?
BỌN NỘI GIÁM – Chạy đi anh em ơi! (họ chạy nốt)
LỚP V
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông chạy đi! Ông có nghe tiếng gì không? Quân giặc đang tìm ông đấy: trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Họ tìm tôi, nhưng có lí gì họ giết tôi. Tôi có gây oán gây thù gì với ai?
ĐAN THIỀM – Ông đừng mơ mộng nữa. Dân chúng nông nổi, dễ sinh tàn ác. Họ không hiểu công việc của ông. Tránh đi! Trốn đi! Đợi thời là thượng sách. Đừng để phí tài trời. Trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Còn bà
ĐAN THIỀM – Tôi ở đây. (Có tiếng quân reo dữ đội: “Giết chết Vũ Như Tô, giết chết lũ cung nữ”.)
VŨ NHƯ TÔ (thản nhiên) – Bà ở đây. Vậy tôi cũng ở đây, nguy biến ta cùng chịu.
ĐAN THIỀM – Không được! Tôi chết đi không thiệt hại cho đời. Còn ông, ông phải đi đi mới được. (có tiếng nhà đổ, tiếng cửa đổ) Ông đi đi không thì không kịp. (nàng chắp tay lạy) Tôi xin ông, ông nghe tôi trốn đi.
Có tiếng giày dép nhốn nháo. Bọn cùng nữ hốt hoảng đi vào.
LỚP VI
Những người trên – Kim Phượng – Cung nữ
KIM PHƯỢNG (Khóc lóc) – Làm thế nào bây giờ? Của điện bị chúng phá rồi! Chúng đứng đầy ngoài sân. (hỏi Đan Thiềm) Đây có cửa ra đằng sau không?
ĐAN THIỀM – Đến đây là đường cùng rồi! Đây là tử địa!
CUNG NỮ – Trời ơi!
ĐAN THIỀM (bảo Vũ Như Tô) – Ông Cả ơi! Có trốn cũng không được nữa. Ông nguy mất. (nàng khóc)
Quân khởi loạn kéo vào, gươm giáo sáng loè.
LỚP VII
Những người trên, thêm Ngô Hạch và quân khởi loạn
QUÂN KHỞI LOẠN – Đây rồi! Vũ Như Tô! Lũ cung nữ.
NGÔ HẠCH – Quân bay, vào bắt lũ cung nữ trước
CUNG NỮ (quỳ xuống) – Trăm lạy tướng quân, trăm lạy tướng quân.
NGÔ HẠCH – Ta vâng tướng lệnh vào bắt các ngươi.
KIM PHƯỢNG (quỳ xuống) – Chị em chúng tôi không có tội gì. Xin tưởng quân sinh phúc. (Đan Thiềm bĩu môi thở dài) Kẻ hay xúc xiểm vua là ả kia (chỉ Đan Thiềm) Chính nó mê hoặc vua. Chính nó dan díu với Vũ Như Tô, làm uế tạp nơi cung cấm, chính nó là thủ phạm.
CUNG NỮ – Chính nó là thủ phạm.
ĐAN THIỀM – Lũ yêu quái không được đặt để nên nhời, tướng quân nên thấu cho. Tôi không sợ chết, nguyện xin được chết. Nhưng tôi không phải là con người bất chính. Tôi nói thế không hổ với quỷ thần hai vai, không hổ với thanh thiên bạch nhật.
CUNG NỮ – Chính con Đan Thiềm là thủ phạm. (nhìn lẳng lơ, bọn quân sĩ như bị quyến rũ)
NGÔ HẠCH – Ta đã biết! Quân bay, vào bắt lấy gian phu dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tướng quân không nên nói thế.
VŨ NHƯ TÔ – Giết thì cứ giết, nhưng đừng nghi oan.
ĐAN THIỀM – Tướng quân nghe tôi. Bao nhiêu tội tôi xin chịu hết. Nhưng xin tướng quân tha cho ông Cả. Ông ấy là một người tài...
QUÂN KHỞI LOẠN (cười ầm) – Thế mà còn mở mồm cãi. Mày chết để chồng mày sống à?
ĐAN THIỀM – Các người chỉ nghĩ những điều quá quắt.
QUÂN KHỞI LOẠN – Chúng ông chỉ có thể, con đĩ già câm miệng.
NGÔ HẠCH – Trói cổ nó lại.
ĐAN THIỀM (quỳ xuống) – Tướng quân tha cho ông Cả. Nước ta còn cần nhiều thợ tài để tô điểm.
NGÔ HẠCH (cười ha hả) – Cần thợ tài để tô điểm. Để hao hụt công khố, để dân gian lầm than.
VŨ NHƯ TÔ – Đan Thiềm, bà đứng dậy. Sao bà lẩn thẩn thế, lạy cả một đứa tiểu nhân?
ĐAN THIỀM (đứng dậy) – Tướng quân hãy nghe tôi, đừng phạm vào tội ác. Đừng giết ông Cả. Kẻo tướng quân mang hận về muôn đời! Tha cho ông Cả. Tôi xin chịu chết.
NGÔ HẠCH (truyền) – Trói cổ con đĩ già lại.
ĐAN THIỀM – Tướng quân tha…
QUÂN KHỞI LOẠN (xúm vào trói nàng) – Đừng nói nữa vô ích, con dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tha cho ông Cả.
NGÔ HẠCH (thấy Như Tô chạy lại) – Trói thằng Vũ Như Tô lại. (quân sĩ xông vào trói chàng có vẻ đắc ý)
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Chỉ tại ông không nghe tôi, dùng dằng mãi. Hay giờ... (nói với Ngô Hạch) Xin tướng quân...
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi, không cho nó nói nhảm nửa, rờm tai. (quân sĩ dẫn nàng ra)
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Đài lớn tan tành! Ông Cả ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt! (họ kéo nàng ra tàn nhẫn)
LỚP VIII
Những người trên, trừ Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Xin đa tạ tấm lòng tri kỉ. Đan Thiềm, xin cùng bà vĩnh biệt! (buồn rầu, trấn tĩnh ngay) Đời ta chưa tận, mệnh là chưa cùng. Ta sẽ xây một đài vĩ đại để tạ lòng tri kỉ.
NGÔ HẠCH (Chỉ bọn cung nữ bảo mấy tên quân) – Dẫn họ về dinh ta đợi lệnh.
MẤY TÊN QUÂN – Xin vâng lệnh. (dẫn cung nữ ra)
VŨ NHƯ TÔ (khinh bỉ) – Mi thực là một tên bỉ ổi. Sao trời lại để cho mi sống làm nhục cung thường.
NGÔ HẠCH – Dẫn thằng này về trình chủ tướng.
VŨ NHƯ TÔ (đầy hi vọng) – Dẫn ta ra mắt An Hoà Hầu, để ta phân trần, để ta giảng giải, cho người đời biết rõ nguyện vọng của ta. Ta tội gì. Không, ta chỉ có một hoài bão là tô điểm đất nước, đem hết tài ra xây cho nòi giống một toà đài hoa lệ, thách cả những công trình sau trước, tranh tinh xảo với Hóa công. Vậy thì ta có tội gì? Ta xây Cửu Trùng Đài có phải đâu để hại nước? Không không! Nguyễn Hoằng Dụ sẽ biết cho ta, ta không có tội và chủ tướng các ngươi sẽ cởi trói cho ta để ta xây nốt Cửu Trùng Đài, dụng một kì công muôn thuở...
QUÂN SĨ (cười ầm) – Câm ngay đi. Quân điên rồ, câm ngay đi không chúng ông vả miệng bây giờ. Mày không biết mấy nghìn người chết vì Cửu Trùng Đài, mẹ mất con, vợ mất chồng vì mày đó ư? Người ta oán mày hơn oán quý. Câm ngay đi!
VŨ NHƯ TÔ – …Vài năm rửa, đài Cửu Trùng hoàn thành, cao cả, huy hoàng, giữa cõi trần lao lực, có một cảnh Bồng Lai…
QUÂN SĨ – Câm mồm!
VŨ NHƯ TÔ – … Xuất hiện...
QUÂN SĨ – Câm mồm! (họ xúm vào vả miệng Vũ Như Tô)
VŨ NHƯ TÔ – Ta có thù oán gì với các người?
NGÔ HẠCH – Dẫn nó ra pháp trường. Không để nó nói nhảm trước mặt chủ tướng mất thì giờ.
QUÂN SĨ – Ra pháp trường!
VŨ NHƯ TÔ – Không, dẫn ta ra mắt chủ tướng. Ta muốn nói chuyện với An Hoà Hầu. Các người không hiểu được ta. (có tiếng ầm ầm như long trời là đất)
MỌI NGƯỜI – Cái chi nghe kinh người?
Một lũ quân vào.
LỚP IX
Những người trên, thêm một lũ quân
NGÔ HẠCH – Chúng bay đi đâu?
LŨ QUÂN – Bẩm tướng quân! Kinh thành phát hoả!
NGÔ HẠCH – Ai ra lệnh ấy?
MỘT TÊN QUÂN – Chính An Hòa Hầu!
VŨ NHƯ TÔ – Chính An Hoà Hầu! Thế Cửu Trùng Đài?
LŨ QUÂN – Cửu Trùng Đài ư? Dã tràng xe cát! Cửu Trùng Đài sắp là một đống tro tàn!
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí! Vô lí!
NGÔ HẠCH – Rõ quân ngu muội! Đến đầu mày chả chắc, nói chi đến Cửu Trùng Đài mà còn tin tưởng.
VŨ NHƯ TÔ – Đời ta không quý bằng Cửu Trùng Đài.
QUÂN SĨ – Giống vật không biết nhục.
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi. (chợt có ánh lửa sáng rực, cả tàn than, bụi khói bay vào)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn ra, rú lên) – Đốt thực rồi! Đốt thực rồi! Ôi đảng ác! Ôi muôn phần căm giận! Trời ơi! Phú cho ta cái tài làm gì? Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài! (có tiếng hô vui vẻ: "Cửu Trùng Đài đã cháy!")
QUÂN SĨ – Thực đáng ăn mừng.
VŨ NHƯ TÔ (chua chát) – Thôi thế là hết. Dẫn ta đến pháp trường!
Màn hạ nhanh.
Mùa hạ năm 1941
(Tuyển tập Nguyễn Huy Tưởng, tập I, NXB Văn học, Hà Nội, 1984, in trong
Ngữ văn 11 Nâng cao, tập một, Sđd, tr.211 - 227)
Những bi kịch mà Vũ Như Tô đã phải đối mặt là gì? (Chọn 2 đáp án)
Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài
(Trích Vũ Như Tô)
Nguyễn Huy Tưởng
HỒI THỨ NĂM
Một cung cấm
LỚP I
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Có việc gì mà bà chạy hớt hơ hớt hải? Mặt bà cắt không còn hột máu.
ĐAN THIỀM (thở hổn hển) – Nguy đến nơi rồi... Ông Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạ chưa, nguy làm sao? Đài Cửu Trùng chia năm đã được một phần.
ĐAN THIỀM – Ông trốn đi, mau lên không thì không kịp.
VŨ NHƯ TÔ – Sau bà nói lạ? Đài Cửu Trùng chưa xong, tôi trốn đi đâu. Làm gì phải trốn?
ĐAN THIỀM – Ông nghe tôi! Ông trốn đi! Ông nghe tôi: Ông phải trốn đi mới được!
VŨ NHƯ TÔ – Làm sao tôi cần phải trốn? Bà nói rõ cho là vì sao? Khi trước tôi nhờ bà mách đường chạy trốn, bà khuyên không nên, bây giờ bà bảo tôi đi trốn, thế là nghĩa gì?
ĐAN THIỀM – Có nghĩa lắm. Tôi không làm một việc gì vô lí cả. Khi trước trốn đi thì ông nguy, bây giờ trốn đi thì ông thoát chết.
VŨ NHƯ TÔ – Sao thế?
ĐAN THIỀM – Loạn đến nơi rồi. Dân gian đói kém nổi lên tứ tung. Giặc Trần Cao trước đã bị quan quân đuổi đánh, nay lại về đóng ở Bồ Đề, thanh thế rất mạnh. Trong triều, Nguyên Quận công Trịnh Duy Sản vì can vua mà bị đánh, nay mưu với mấy tên đồng chí, giả mượn tiếng đi dẹp giặc rồi quay binh về làm loạn.
VŨ NHƯ TÔ – Tôi làm gì nên tội?
ĐAN THIỀM – Vậy mà ai ai cũng cho ông là thủ phạm. Vua xa xỉ là vì ông, công khố hao hụt là vì ông, dân gian lầm than là vì ông, man di oán giận là vì ông, thần nhân trách móc là vì ông. Cửu Trùng Đài, họ có cần đầu? Họ dấy nghĩa cốt giết ông phá Cửu Trùng Đài.
VŨ NHƯ TÔ – Phá Cửu Trùng Đài? Không đời nào? Mà tôi thì không làm gì nên tội. Họ hiểu nhầm.
ĐAN THIỀM – Ông phải trốn đi. (có tiếng quân ầm ầm, tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng ta ơi, tiếng ngựa hí) Ông phải trốn đi. (lời có vẻ van lơn) Trong lúc biến cố này, ông hãy tạm lánh đi. Khi dân nổi lên, họ nông nổi vô cùng. Họ không phân biệt phải trái. Ông trốn đi. Tài kia không nên để uống. Ông mà có mệnh hệ nào thì nước ta không còn ai tô điểm nữa.
VŨ NHƯ TÔ – Bà không nên lo cho tôi. Tôi không trốn đâu. Người quân tử không bao giờ sợ chết. Mà vạn nhất có chết, thì cũng phải để cho mọi người biết rằng công việc mình làm chính đại quang minh. Tôi sống với Cửu Trùng Đài, chết cũng với Cửu Trùng Đài. Tôi không thể xa Cửu Trùng Đài một bước. Hồn tôi để cả đây, thì tôi chạy đi đâu?
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông nghe tôi. Trốn đi để chờ cơ hội khác. Đại sự hỏng rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Đa tạ bà. Tấm lòng của bà, chỉ có lòng cha mẹ tôi mới sánh kịp. Nhưng tôi đã quyết, không chịu rời Cửu Trùng Đài một bước. Tôi quyết ở đây.
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Ông Cả ơi!
LỚP II
Những người trên, thêm Nguyễn Vũ
NGUYỄN VŨ (lật đật và xộc xệch) – Kìa, thầy Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạy Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ – Thầy có biết việc gì không?
VŨ NHƯ TÔ – Bẩm Cụ lớn, không. Duy có bà Đan Thiêm đây vừa mới bảo với chúng tôi rằng Nguyễn Quận công làm phản.
NGUYỄN VŨ (hất hàm hỏi Đan Thiềm) – Thế nào?
ĐAN THIỀM – Chúng tôi cũng không rõ. Nghe như Quận công làm phản. Cụ lớn có biết tin gì thêm không?
NGUYỄN VŨ – Đúng thế đấy. Ta vừa chạy đến đây. Thiên tử đâu? Chiều hôm kia ta còn uống rượu trong nội điện với Hoàng thượng.
ĐAN THIỀM (rú lên) – Cái gì đó? (có tiếng động ầm ầm ở xa) Họ tiến lại đây chăng? (quay bảo Vũ Như Tô) Ông trốn đi, mau lên, khổ lắm. (lắng lại) Có tiếng quân reo... (líu lưỡi)
NGUYỄN VŨ – Ta lo cho Hoàng thượng lắm. Duy Sản là một đứa tiểu nhân. Nó vẫn căm giận Hoàng thượng và ta. Ta hối không can Hoàng thượng lại để cho ngài sai đánh nó quá đau, mà lại ở ngay giữa chợ. Thẹn quá hóa giận, đứa tiểu nhân thì nghĩ chi đến nghĩa vua tôi!
ĐAN THIỀM (quay bảo Vũ Như Tô) – Ông định chết ở đây sao? Ông gàn quá. Quận công có ưa gì ông đâu?
VŨ NHƯ TÔ (xẵng) – Bà để mặc tôi. Tôi tự có cách khu xử.
ĐAN THIỀM – Đấy, tiếng reo mỗi lúc một gần. Kìa, thái giám, chắc có tin gì?
Nội giám hoảng hốt vào.
LỚP III
Những người trên, thêm Lê Trung Mại
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, nguy đến nơi rồi. Kìa mụ Đan Thiềm sao lại ở đây? Mụ ra là giống quái,...
NGUYỄN VŨ – Có việc chi, Trung Mại?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, Trịnh Duy Sản mưu với lũ Lê Quảng Đô, Trịnh Tri Sâm lập vua khác, đêm qua đã kéo quân vào cửa Bắc Thần...
NGUYỄN VŨ – Thiên tử đâu?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm, nguyên Trịnh Duy Sản sắm sửa thuyền bè khí giới, họp ở bến đò Thái Cực, nói reo lên là đi đánh Trần Cao, rồi đương đêm đem ba nghìn quân Kim Ngô hộ vệ vào cửa Bắc Thần đốt lửa cho sáng....
NGUYỄN VŨ (nóng ruột, giậm chân gắt) – Thiên tử đâu? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Hoàng thượng trông thấy lửa sáng, hốt hoảng trống là giặc ập đến vội lên ngựa lẻn ra cửa Bảo Khánh, trời thì tối mà cứ lao mình đi không đèn đuốc gì cả. Khi ngài qua của Thái Học đến ao Chu Tước ở phường Bích Câu thì vừa gặp Duy Sản...
NGUYỄN VŨ – Gặp Duy Sản? Trời! Thế thì còn gì? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Ngài hỏi nó: Giặc ở đâu? Nó không đáp, ngoảnh mặt đi cười nhạt. Ngài quất ngựa về phía tây, nó sai võ sĩ là tên Hạch đuổi theo, đâm vua ngã ngựa rồi giết chết. (khóc)
NGUYỄN VŨ (khóc) – Hoàng thượng ơi! Hạ thần mới nghe câu chuyện đã đoán ngay có sự này. (cảm động quá, ngã xuống)
LÊ TRUNG MẠI (nức nở) – Khốn nạn, Khâm Đức Hoàng hậu thương vua cũng nhảy vào lửa chết… (không nói được nữa)
VŨ NHƯ TÔ – Xin Cụ lớn hãy để nghe xem có thực không đã. Không có lẽ... (vực Nguyễn Vũ dậy) Bẩm Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ (vẫn khóc) – Thực đấy rồi. Thôi để mặc ta. Duy Sản ta đã biết, nó tàn nhẫn vô cùng. Hoàng thượng ơi! Ơn tri ngộ mới được tám năm... Hoàng thượng băng hà lão thần cũng không yên được với chúng. Ăn lộc của vua, xin chết vì nạn của vua. Lão thần không muốn kéo dài kiếp sống tàn làm gì nữa. (rút dao đâm cổ tự tử và ngã lăn ra)
LÊ TRUNG MẠI – Trời ơi! Cụ lớn Đông các! (vực dậy, máu me đầm đìa)
NGUYỄN VŨ – Thôi mặc ta cho ta chết. Sống chỉ thêm nhục nhã. (ngất đi)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn Đan Thiềm, nhìn thấy Nguyễn Vũ) – Thảm não chưa?
LÊ TRUNG MẠI (sờ người Nguyễn Vũ) - Có lẽ Cụ lớn chết rồi. Sao chóng thế được? Chết thực rồi!
ĐAN THIỀM (thở dài) – Biến đến thế là cùng!
Một bọn nội giám nữa vào.
LỚP IV
Những người trên, thêm một bọn nội giám khác
MỘT TÊN NỘI GIÁM – Cụ lớn làm sao? Tình thế nguy ngập! Đứng ở đây để chết cả lũ ư?
LÊ TRUNG MẠI – Việc chi nữa?
TÊN NỘI GIÁM – Trịnh Duy Sản giết Thiên tử, hội triều đình lập con Mục Y Vương là Quang Trí lên ngôi. Có Võ Tả Hầu là Phùng Mai đứng lên mắng quân phản nghịch. Đảng ác bất Phùng Mai chém ngay ở nhà Nghị sự. Trong triều còn đang rối loạn thì An Hoà Hầu Nguyễn Hoằng Dụ ở bến Bồ Đề được tin vua bị giết, kéo quân về đốt phá kinh thành. Thợ xây Cửu Trùng Đài quá nửa theo về quân phản nghịch. Tình hình nguy ngập lắm rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Thợ theo quân phản nghịch? Thế còn của Cửu Trùng Đài?
TÊN NỘI GIÁM – Kẻ phá, người đốt...
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí.
BỌN NỘI GIÁM – Vô lí? Vô lí? Để Cửu Trùng Đài làm gi? Vì đâu mà có quân phản nghịch? An Hoà Hầu đang cho tìm mấy lũ cung nữ để phanh thây làm trăm mảnh. Mày không biết tội hay sao?
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí. (Có tiếng kêu mỗi lúc một gần: "Bạo chúa đã chết. Còn thằng Vũ Như Tô, đem phanh thây trăm mảnh". Có tiếng đổ ầm ầm. Họ chạy cả.)
LÊ TRUNG MẠI (nháy bọn nội giám) – Tam thập lục kế, tẩu vi thượng sách. Tham quyền cố vị gì, anh em nghĩ sao?
BỌN NỘI GIÁM – Chạy đi anh em ơi! (họ chạy nốt)
LỚP V
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông chạy đi! Ông có nghe tiếng gì không? Quân giặc đang tìm ông đấy: trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Họ tìm tôi, nhưng có lí gì họ giết tôi. Tôi có gây oán gây thù gì với ai?
ĐAN THIỀM – Ông đừng mơ mộng nữa. Dân chúng nông nổi, dễ sinh tàn ác. Họ không hiểu công việc của ông. Tránh đi! Trốn đi! Đợi thời là thượng sách. Đừng để phí tài trời. Trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Còn bà
ĐAN THIỀM – Tôi ở đây. (Có tiếng quân reo dữ đội: “Giết chết Vũ Như Tô, giết chết lũ cung nữ”.)
VŨ NHƯ TÔ (thản nhiên) – Bà ở đây. Vậy tôi cũng ở đây, nguy biến ta cùng chịu.
ĐAN THIỀM – Không được! Tôi chết đi không thiệt hại cho đời. Còn ông, ông phải đi đi mới được. (có tiếng nhà đổ, tiếng cửa đổ) Ông đi đi không thì không kịp. (nàng chắp tay lạy) Tôi xin ông, ông nghe tôi trốn đi.
Có tiếng giày dép nhốn nháo. Bọn cùng nữ hốt hoảng đi vào.
LỚP VI
Những người trên – Kim Phượng – Cung nữ
KIM PHƯỢNG (Khóc lóc) – Làm thế nào bây giờ? Của điện bị chúng phá rồi! Chúng đứng đầy ngoài sân. (hỏi Đan Thiềm) Đây có cửa ra đằng sau không?
ĐAN THIỀM – Đến đây là đường cùng rồi! Đây là tử địa!
CUNG NỮ – Trời ơi!
ĐAN THIỀM (bảo Vũ Như Tô) – Ông Cả ơi! Có trốn cũng không được nữa. Ông nguy mất. (nàng khóc)
Quân khởi loạn kéo vào, gươm giáo sáng loè.
LỚP VII
Những người trên, thêm Ngô Hạch và quân khởi loạn
QUÂN KHỞI LOẠN – Đây rồi! Vũ Như Tô! Lũ cung nữ.
NGÔ HẠCH – Quân bay, vào bắt lũ cung nữ trước
CUNG NỮ (quỳ xuống) – Trăm lạy tướng quân, trăm lạy tướng quân.
NGÔ HẠCH – Ta vâng tướng lệnh vào bắt các ngươi.
KIM PHƯỢNG (quỳ xuống) – Chị em chúng tôi không có tội gì. Xin tưởng quân sinh phúc. (Đan Thiềm bĩu môi thở dài) Kẻ hay xúc xiểm vua là ả kia (chỉ Đan Thiềm) Chính nó mê hoặc vua. Chính nó dan díu với Vũ Như Tô, làm uế tạp nơi cung cấm, chính nó là thủ phạm.
CUNG NỮ – Chính nó là thủ phạm.
ĐAN THIỀM – Lũ yêu quái không được đặt để nên nhời, tướng quân nên thấu cho. Tôi không sợ chết, nguyện xin được chết. Nhưng tôi không phải là con người bất chính. Tôi nói thế không hổ với quỷ thần hai vai, không hổ với thanh thiên bạch nhật.
CUNG NỮ – Chính con Đan Thiềm là thủ phạm. (nhìn lẳng lơ, bọn quân sĩ như bị quyến rũ)
NGÔ HẠCH – Ta đã biết! Quân bay, vào bắt lấy gian phu dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tướng quân không nên nói thế.
VŨ NHƯ TÔ – Giết thì cứ giết, nhưng đừng nghi oan.
ĐAN THIỀM – Tướng quân nghe tôi. Bao nhiêu tội tôi xin chịu hết. Nhưng xin tướng quân tha cho ông Cả. Ông ấy là một người tài...
QUÂN KHỞI LOẠN (cười ầm) – Thế mà còn mở mồm cãi. Mày chết để chồng mày sống à?
ĐAN THIỀM – Các người chỉ nghĩ những điều quá quắt.
QUÂN KHỞI LOẠN – Chúng ông chỉ có thể, con đĩ già câm miệng.
NGÔ HẠCH – Trói cổ nó lại.
ĐAN THIỀM (quỳ xuống) – Tướng quân tha cho ông Cả. Nước ta còn cần nhiều thợ tài để tô điểm.
NGÔ HẠCH (cười ha hả) – Cần thợ tài để tô điểm. Để hao hụt công khố, để dân gian lầm than.
VŨ NHƯ TÔ – Đan Thiềm, bà đứng dậy. Sao bà lẩn thẩn thế, lạy cả một đứa tiểu nhân?
ĐAN THIỀM (đứng dậy) – Tướng quân hãy nghe tôi, đừng phạm vào tội ác. Đừng giết ông Cả. Kẻo tướng quân mang hận về muôn đời! Tha cho ông Cả. Tôi xin chịu chết.
NGÔ HẠCH (truyền) – Trói cổ con đĩ già lại.
ĐAN THIỀM – Tướng quân tha…
QUÂN KHỞI LOẠN (xúm vào trói nàng) – Đừng nói nữa vô ích, con dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tha cho ông Cả.
NGÔ HẠCH (thấy Như Tô chạy lại) – Trói thằng Vũ Như Tô lại. (quân sĩ xông vào trói chàng có vẻ đắc ý)
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Chỉ tại ông không nghe tôi, dùng dằng mãi. Hay giờ... (nói với Ngô Hạch) Xin tướng quân...
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi, không cho nó nói nhảm nửa, rờm tai. (quân sĩ dẫn nàng ra)
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Đài lớn tan tành! Ông Cả ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt! (họ kéo nàng ra tàn nhẫn)
LỚP VIII
Những người trên, trừ Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Xin đa tạ tấm lòng tri kỉ. Đan Thiềm, xin cùng bà vĩnh biệt! (buồn rầu, trấn tĩnh ngay) Đời ta chưa tận, mệnh là chưa cùng. Ta sẽ xây một đài vĩ đại để tạ lòng tri kỉ.
NGÔ HẠCH (Chỉ bọn cung nữ bảo mấy tên quân) – Dẫn họ về dinh ta đợi lệnh.
MẤY TÊN QUÂN – Xin vâng lệnh. (dẫn cung nữ ra)
VŨ NHƯ TÔ (khinh bỉ) – Mi thực là một tên bỉ ổi. Sao trời lại để cho mi sống làm nhục cung thường.
NGÔ HẠCH – Dẫn thằng này về trình chủ tướng.
VŨ NHƯ TÔ (đầy hi vọng) – Dẫn ta ra mắt An Hoà Hầu, để ta phân trần, để ta giảng giải, cho người đời biết rõ nguyện vọng của ta. Ta tội gì. Không, ta chỉ có một hoài bão là tô điểm đất nước, đem hết tài ra xây cho nòi giống một toà đài hoa lệ, thách cả những công trình sau trước, tranh tinh xảo với Hóa công. Vậy thì ta có tội gì? Ta xây Cửu Trùng Đài có phải đâu để hại nước? Không không! Nguyễn Hoằng Dụ sẽ biết cho ta, ta không có tội và chủ tướng các ngươi sẽ cởi trói cho ta để ta xây nốt Cửu Trùng Đài, dụng một kì công muôn thuở...
QUÂN SĨ (cười ầm) – Câm ngay đi. Quân điên rồ, câm ngay đi không chúng ông vả miệng bây giờ. Mày không biết mấy nghìn người chết vì Cửu Trùng Đài, mẹ mất con, vợ mất chồng vì mày đó ư? Người ta oán mày hơn oán quý. Câm ngay đi!
VŨ NHƯ TÔ – …Vài năm rửa, đài Cửu Trùng hoàn thành, cao cả, huy hoàng, giữa cõi trần lao lực, có một cảnh Bồng Lai…
QUÂN SĨ – Câm mồm!
VŨ NHƯ TÔ – … Xuất hiện...
QUÂN SĨ – Câm mồm! (họ xúm vào vả miệng Vũ Như Tô)
VŨ NHƯ TÔ – Ta có thù oán gì với các người?
NGÔ HẠCH – Dẫn nó ra pháp trường. Không để nó nói nhảm trước mặt chủ tướng mất thì giờ.
QUÂN SĨ – Ra pháp trường!
VŨ NHƯ TÔ – Không, dẫn ta ra mắt chủ tướng. Ta muốn nói chuyện với An Hoà Hầu. Các người không hiểu được ta. (có tiếng ầm ầm như long trời là đất)
MỌI NGƯỜI – Cái chi nghe kinh người?
Một lũ quân vào.
LỚP IX
Những người trên, thêm một lũ quân
NGÔ HẠCH – Chúng bay đi đâu?
LŨ QUÂN – Bẩm tướng quân! Kinh thành phát hoả!
NGÔ HẠCH – Ai ra lệnh ấy?
MỘT TÊN QUÂN – Chính An Hòa Hầu!
VŨ NHƯ TÔ – Chính An Hoà Hầu! Thế Cửu Trùng Đài?
LŨ QUÂN – Cửu Trùng Đài ư? Dã tràng xe cát! Cửu Trùng Đài sắp là một đống tro tàn!
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí! Vô lí!
NGÔ HẠCH – Rõ quân ngu muội! Đến đầu mày chả chắc, nói chi đến Cửu Trùng Đài mà còn tin tưởng.
VŨ NHƯ TÔ – Đời ta không quý bằng Cửu Trùng Đài.
QUÂN SĨ – Giống vật không biết nhục.
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi. (chợt có ánh lửa sáng rực, cả tàn than, bụi khói bay vào)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn ra, rú lên) – Đốt thực rồi! Đốt thực rồi! Ôi đảng ác! Ôi muôn phần căm giận! Trời ơi! Phú cho ta cái tài làm gì? Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài! (có tiếng hô vui vẻ: "Cửu Trùng Đài đã cháy!")
QUÂN SĨ – Thực đáng ăn mừng.
VŨ NHƯ TÔ (chua chát) – Thôi thế là hết. Dẫn ta đến pháp trường!
Màn hạ nhanh.
Mùa hạ năm 1941
(Tuyển tập Nguyễn Huy Tưởng, tập I, NXB Văn học, Hà Nội, 1984, in trong
Ngữ văn 11 Nâng cao, tập một, Sđd, tr.211 - 227)
Khi khắc họa hành động, tính cách của các nhân vật kịch, Nguyễn Huy Tưởng đã sử dụng biện pháp nghệ thuật nào?
Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài
(Trích Vũ Như Tô)
Nguyễn Huy Tưởng
HỒI THỨ NĂM
Một cung cấm
LỚP I
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Có việc gì mà bà chạy hớt hơ hớt hải? Mặt bà cắt không còn hột máu.
ĐAN THIỀM (thở hổn hển) – Nguy đến nơi rồi... Ông Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạ chưa, nguy làm sao? Đài Cửu Trùng chia năm đã được một phần.
ĐAN THIỀM – Ông trốn đi, mau lên không thì không kịp.
VŨ NHƯ TÔ – Sau bà nói lạ? Đài Cửu Trùng chưa xong, tôi trốn đi đâu. Làm gì phải trốn?
ĐAN THIỀM – Ông nghe tôi! Ông trốn đi! Ông nghe tôi: Ông phải trốn đi mới được!
VŨ NHƯ TÔ – Làm sao tôi cần phải trốn? Bà nói rõ cho là vì sao? Khi trước tôi nhờ bà mách đường chạy trốn, bà khuyên không nên, bây giờ bà bảo tôi đi trốn, thế là nghĩa gì?
ĐAN THIỀM – Có nghĩa lắm. Tôi không làm một việc gì vô lí cả. Khi trước trốn đi thì ông nguy, bây giờ trốn đi thì ông thoát chết.
VŨ NHƯ TÔ – Sao thế?
ĐAN THIỀM – Loạn đến nơi rồi. Dân gian đói kém nổi lên tứ tung. Giặc Trần Cao trước đã bị quan quân đuổi đánh, nay lại về đóng ở Bồ Đề, thanh thế rất mạnh. Trong triều, Nguyên Quận công Trịnh Duy Sản vì can vua mà bị đánh, nay mưu với mấy tên đồng chí, giả mượn tiếng đi dẹp giặc rồi quay binh về làm loạn.
VŨ NHƯ TÔ – Tôi làm gì nên tội?
ĐAN THIỀM – Vậy mà ai ai cũng cho ông là thủ phạm. Vua xa xỉ là vì ông, công khố hao hụt là vì ông, dân gian lầm than là vì ông, man di oán giận là vì ông, thần nhân trách móc là vì ông. Cửu Trùng Đài, họ có cần đầu? Họ dấy nghĩa cốt giết ông phá Cửu Trùng Đài.
VŨ NHƯ TÔ – Phá Cửu Trùng Đài? Không đời nào? Mà tôi thì không làm gì nên tội. Họ hiểu nhầm.
ĐAN THIỀM – Ông phải trốn đi. (có tiếng quân ầm ầm, tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng ta ơi, tiếng ngựa hí) Ông phải trốn đi. (lời có vẻ van lơn) Trong lúc biến cố này, ông hãy tạm lánh đi. Khi dân nổi lên, họ nông nổi vô cùng. Họ không phân biệt phải trái. Ông trốn đi. Tài kia không nên để uống. Ông mà có mệnh hệ nào thì nước ta không còn ai tô điểm nữa.
VŨ NHƯ TÔ – Bà không nên lo cho tôi. Tôi không trốn đâu. Người quân tử không bao giờ sợ chết. Mà vạn nhất có chết, thì cũng phải để cho mọi người biết rằng công việc mình làm chính đại quang minh. Tôi sống với Cửu Trùng Đài, chết cũng với Cửu Trùng Đài. Tôi không thể xa Cửu Trùng Đài một bước. Hồn tôi để cả đây, thì tôi chạy đi đâu?
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông nghe tôi. Trốn đi để chờ cơ hội khác. Đại sự hỏng rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Đa tạ bà. Tấm lòng của bà, chỉ có lòng cha mẹ tôi mới sánh kịp. Nhưng tôi đã quyết, không chịu rời Cửu Trùng Đài một bước. Tôi quyết ở đây.
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Ông Cả ơi!
LỚP II
Những người trên, thêm Nguyễn Vũ
NGUYỄN VŨ (lật đật và xộc xệch) – Kìa, thầy Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạy Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ – Thầy có biết việc gì không?
VŨ NHƯ TÔ – Bẩm Cụ lớn, không. Duy có bà Đan Thiêm đây vừa mới bảo với chúng tôi rằng Nguyễn Quận công làm phản.
NGUYỄN VŨ (hất hàm hỏi Đan Thiềm) – Thế nào?
ĐAN THIỀM – Chúng tôi cũng không rõ. Nghe như Quận công làm phản. Cụ lớn có biết tin gì thêm không?
NGUYỄN VŨ – Đúng thế đấy. Ta vừa chạy đến đây. Thiên tử đâu? Chiều hôm kia ta còn uống rượu trong nội điện với Hoàng thượng.
ĐAN THIỀM (rú lên) – Cái gì đó? (có tiếng động ầm ầm ở xa) Họ tiến lại đây chăng? (quay bảo Vũ Như Tô) Ông trốn đi, mau lên, khổ lắm. (lắng lại) Có tiếng quân reo... (líu lưỡi)
NGUYỄN VŨ – Ta lo cho Hoàng thượng lắm. Duy Sản là một đứa tiểu nhân. Nó vẫn căm giận Hoàng thượng và ta. Ta hối không can Hoàng thượng lại để cho ngài sai đánh nó quá đau, mà lại ở ngay giữa chợ. Thẹn quá hóa giận, đứa tiểu nhân thì nghĩ chi đến nghĩa vua tôi!
ĐAN THIỀM (quay bảo Vũ Như Tô) – Ông định chết ở đây sao? Ông gàn quá. Quận công có ưa gì ông đâu?
VŨ NHƯ TÔ (xẵng) – Bà để mặc tôi. Tôi tự có cách khu xử.
ĐAN THIỀM – Đấy, tiếng reo mỗi lúc một gần. Kìa, thái giám, chắc có tin gì?
Nội giám hoảng hốt vào.
LỚP III
Những người trên, thêm Lê Trung Mại
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, nguy đến nơi rồi. Kìa mụ Đan Thiềm sao lại ở đây? Mụ ra là giống quái,...
NGUYỄN VŨ – Có việc chi, Trung Mại?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, Trịnh Duy Sản mưu với lũ Lê Quảng Đô, Trịnh Tri Sâm lập vua khác, đêm qua đã kéo quân vào cửa Bắc Thần...
NGUYỄN VŨ – Thiên tử đâu?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm, nguyên Trịnh Duy Sản sắm sửa thuyền bè khí giới, họp ở bến đò Thái Cực, nói reo lên là đi đánh Trần Cao, rồi đương đêm đem ba nghìn quân Kim Ngô hộ vệ vào cửa Bắc Thần đốt lửa cho sáng....
NGUYỄN VŨ (nóng ruột, giậm chân gắt) – Thiên tử đâu? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Hoàng thượng trông thấy lửa sáng, hốt hoảng trống là giặc ập đến vội lên ngựa lẻn ra cửa Bảo Khánh, trời thì tối mà cứ lao mình đi không đèn đuốc gì cả. Khi ngài qua của Thái Học đến ao Chu Tước ở phường Bích Câu thì vừa gặp Duy Sản...
NGUYỄN VŨ – Gặp Duy Sản? Trời! Thế thì còn gì? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Ngài hỏi nó: Giặc ở đâu? Nó không đáp, ngoảnh mặt đi cười nhạt. Ngài quất ngựa về phía tây, nó sai võ sĩ là tên Hạch đuổi theo, đâm vua ngã ngựa rồi giết chết. (khóc)
NGUYỄN VŨ (khóc) – Hoàng thượng ơi! Hạ thần mới nghe câu chuyện đã đoán ngay có sự này. (cảm động quá, ngã xuống)
LÊ TRUNG MẠI (nức nở) – Khốn nạn, Khâm Đức Hoàng hậu thương vua cũng nhảy vào lửa chết… (không nói được nữa)
VŨ NHƯ TÔ – Xin Cụ lớn hãy để nghe xem có thực không đã. Không có lẽ... (vực Nguyễn Vũ dậy) Bẩm Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ (vẫn khóc) – Thực đấy rồi. Thôi để mặc ta. Duy Sản ta đã biết, nó tàn nhẫn vô cùng. Hoàng thượng ơi! Ơn tri ngộ mới được tám năm... Hoàng thượng băng hà lão thần cũng không yên được với chúng. Ăn lộc của vua, xin chết vì nạn của vua. Lão thần không muốn kéo dài kiếp sống tàn làm gì nữa. (rút dao đâm cổ tự tử và ngã lăn ra)
LÊ TRUNG MẠI – Trời ơi! Cụ lớn Đông các! (vực dậy, máu me đầm đìa)
NGUYỄN VŨ – Thôi mặc ta cho ta chết. Sống chỉ thêm nhục nhã. (ngất đi)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn Đan Thiềm, nhìn thấy Nguyễn Vũ) – Thảm não chưa?
LÊ TRUNG MẠI (sờ người Nguyễn Vũ) - Có lẽ Cụ lớn chết rồi. Sao chóng thế được? Chết thực rồi!
ĐAN THIỀM (thở dài) – Biến đến thế là cùng!
Một bọn nội giám nữa vào.
LỚP IV
Những người trên, thêm một bọn nội giám khác
MỘT TÊN NỘI GIÁM – Cụ lớn làm sao? Tình thế nguy ngập! Đứng ở đây để chết cả lũ ư?
LÊ TRUNG MẠI – Việc chi nữa?
TÊN NỘI GIÁM – Trịnh Duy Sản giết Thiên tử, hội triều đình lập con Mục Y Vương là Quang Trí lên ngôi. Có Võ Tả Hầu là Phùng Mai đứng lên mắng quân phản nghịch. Đảng ác bất Phùng Mai chém ngay ở nhà Nghị sự. Trong triều còn đang rối loạn thì An Hoà Hầu Nguyễn Hoằng Dụ ở bến Bồ Đề được tin vua bị giết, kéo quân về đốt phá kinh thành. Thợ xây Cửu Trùng Đài quá nửa theo về quân phản nghịch. Tình hình nguy ngập lắm rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Thợ theo quân phản nghịch? Thế còn của Cửu Trùng Đài?
TÊN NỘI GIÁM – Kẻ phá, người đốt...
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí.
BỌN NỘI GIÁM – Vô lí? Vô lí? Để Cửu Trùng Đài làm gi? Vì đâu mà có quân phản nghịch? An Hoà Hầu đang cho tìm mấy lũ cung nữ để phanh thây làm trăm mảnh. Mày không biết tội hay sao?
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí. (Có tiếng kêu mỗi lúc một gần: "Bạo chúa đã chết. Còn thằng Vũ Như Tô, đem phanh thây trăm mảnh". Có tiếng đổ ầm ầm. Họ chạy cả.)
LÊ TRUNG MẠI (nháy bọn nội giám) – Tam thập lục kế, tẩu vi thượng sách. Tham quyền cố vị gì, anh em nghĩ sao?
BỌN NỘI GIÁM – Chạy đi anh em ơi! (họ chạy nốt)
LỚP V
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông chạy đi! Ông có nghe tiếng gì không? Quân giặc đang tìm ông đấy: trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Họ tìm tôi, nhưng có lí gì họ giết tôi. Tôi có gây oán gây thù gì với ai?
ĐAN THIỀM – Ông đừng mơ mộng nữa. Dân chúng nông nổi, dễ sinh tàn ác. Họ không hiểu công việc của ông. Tránh đi! Trốn đi! Đợi thời là thượng sách. Đừng để phí tài trời. Trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Còn bà
ĐAN THIỀM – Tôi ở đây. (Có tiếng quân reo dữ đội: “Giết chết Vũ Như Tô, giết chết lũ cung nữ”.)
VŨ NHƯ TÔ (thản nhiên) – Bà ở đây. Vậy tôi cũng ở đây, nguy biến ta cùng chịu.
ĐAN THIỀM – Không được! Tôi chết đi không thiệt hại cho đời. Còn ông, ông phải đi đi mới được. (có tiếng nhà đổ, tiếng cửa đổ) Ông đi đi không thì không kịp. (nàng chắp tay lạy) Tôi xin ông, ông nghe tôi trốn đi.
Có tiếng giày dép nhốn nháo. Bọn cùng nữ hốt hoảng đi vào.
LỚP VI
Những người trên – Kim Phượng – Cung nữ
KIM PHƯỢNG (Khóc lóc) – Làm thế nào bây giờ? Của điện bị chúng phá rồi! Chúng đứng đầy ngoài sân. (hỏi Đan Thiềm) Đây có cửa ra đằng sau không?
ĐAN THIỀM – Đến đây là đường cùng rồi! Đây là tử địa!
CUNG NỮ – Trời ơi!
ĐAN THIỀM (bảo Vũ Như Tô) – Ông Cả ơi! Có trốn cũng không được nữa. Ông nguy mất. (nàng khóc)
Quân khởi loạn kéo vào, gươm giáo sáng loè.
LỚP VII
Những người trên, thêm Ngô Hạch và quân khởi loạn
QUÂN KHỞI LOẠN – Đây rồi! Vũ Như Tô! Lũ cung nữ.
NGÔ HẠCH – Quân bay, vào bắt lũ cung nữ trước
CUNG NỮ (quỳ xuống) – Trăm lạy tướng quân, trăm lạy tướng quân.
NGÔ HẠCH – Ta vâng tướng lệnh vào bắt các ngươi.
KIM PHƯỢNG (quỳ xuống) – Chị em chúng tôi không có tội gì. Xin tưởng quân sinh phúc. (Đan Thiềm bĩu môi thở dài) Kẻ hay xúc xiểm vua là ả kia (chỉ Đan Thiềm) Chính nó mê hoặc vua. Chính nó dan díu với Vũ Như Tô, làm uế tạp nơi cung cấm, chính nó là thủ phạm.
CUNG NỮ – Chính nó là thủ phạm.
ĐAN THIỀM – Lũ yêu quái không được đặt để nên nhời, tướng quân nên thấu cho. Tôi không sợ chết, nguyện xin được chết. Nhưng tôi không phải là con người bất chính. Tôi nói thế không hổ với quỷ thần hai vai, không hổ với thanh thiên bạch nhật.
CUNG NỮ – Chính con Đan Thiềm là thủ phạm. (nhìn lẳng lơ, bọn quân sĩ như bị quyến rũ)
NGÔ HẠCH – Ta đã biết! Quân bay, vào bắt lấy gian phu dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tướng quân không nên nói thế.
VŨ NHƯ TÔ – Giết thì cứ giết, nhưng đừng nghi oan.
ĐAN THIỀM – Tướng quân nghe tôi. Bao nhiêu tội tôi xin chịu hết. Nhưng xin tướng quân tha cho ông Cả. Ông ấy là một người tài...
QUÂN KHỞI LOẠN (cười ầm) – Thế mà còn mở mồm cãi. Mày chết để chồng mày sống à?
ĐAN THIỀM – Các người chỉ nghĩ những điều quá quắt.
QUÂN KHỞI LOẠN – Chúng ông chỉ có thể, con đĩ già câm miệng.
NGÔ HẠCH – Trói cổ nó lại.
ĐAN THIỀM (quỳ xuống) – Tướng quân tha cho ông Cả. Nước ta còn cần nhiều thợ tài để tô điểm.
NGÔ HẠCH (cười ha hả) – Cần thợ tài để tô điểm. Để hao hụt công khố, để dân gian lầm than.
VŨ NHƯ TÔ – Đan Thiềm, bà đứng dậy. Sao bà lẩn thẩn thế, lạy cả một đứa tiểu nhân?
ĐAN THIỀM (đứng dậy) – Tướng quân hãy nghe tôi, đừng phạm vào tội ác. Đừng giết ông Cả. Kẻo tướng quân mang hận về muôn đời! Tha cho ông Cả. Tôi xin chịu chết.
NGÔ HẠCH (truyền) – Trói cổ con đĩ già lại.
ĐAN THIỀM – Tướng quân tha…
QUÂN KHỞI LOẠN (xúm vào trói nàng) – Đừng nói nữa vô ích, con dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tha cho ông Cả.
NGÔ HẠCH (thấy Như Tô chạy lại) – Trói thằng Vũ Như Tô lại. (quân sĩ xông vào trói chàng có vẻ đắc ý)
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Chỉ tại ông không nghe tôi, dùng dằng mãi. Hay giờ... (nói với Ngô Hạch) Xin tướng quân...
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi, không cho nó nói nhảm nửa, rờm tai. (quân sĩ dẫn nàng ra)
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Đài lớn tan tành! Ông Cả ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt! (họ kéo nàng ra tàn nhẫn)
LỚP VIII
Những người trên, trừ Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Xin đa tạ tấm lòng tri kỉ. Đan Thiềm, xin cùng bà vĩnh biệt! (buồn rầu, trấn tĩnh ngay) Đời ta chưa tận, mệnh là chưa cùng. Ta sẽ xây một đài vĩ đại để tạ lòng tri kỉ.
NGÔ HẠCH (Chỉ bọn cung nữ bảo mấy tên quân) – Dẫn họ về dinh ta đợi lệnh.
MẤY TÊN QUÂN – Xin vâng lệnh. (dẫn cung nữ ra)
VŨ NHƯ TÔ (khinh bỉ) – Mi thực là một tên bỉ ổi. Sao trời lại để cho mi sống làm nhục cung thường.
NGÔ HẠCH – Dẫn thằng này về trình chủ tướng.
VŨ NHƯ TÔ (đầy hi vọng) – Dẫn ta ra mắt An Hoà Hầu, để ta phân trần, để ta giảng giải, cho người đời biết rõ nguyện vọng của ta. Ta tội gì. Không, ta chỉ có một hoài bão là tô điểm đất nước, đem hết tài ra xây cho nòi giống một toà đài hoa lệ, thách cả những công trình sau trước, tranh tinh xảo với Hóa công. Vậy thì ta có tội gì? Ta xây Cửu Trùng Đài có phải đâu để hại nước? Không không! Nguyễn Hoằng Dụ sẽ biết cho ta, ta không có tội và chủ tướng các ngươi sẽ cởi trói cho ta để ta xây nốt Cửu Trùng Đài, dụng một kì công muôn thuở...
QUÂN SĨ (cười ầm) – Câm ngay đi. Quân điên rồ, câm ngay đi không chúng ông vả miệng bây giờ. Mày không biết mấy nghìn người chết vì Cửu Trùng Đài, mẹ mất con, vợ mất chồng vì mày đó ư? Người ta oán mày hơn oán quý. Câm ngay đi!
VŨ NHƯ TÔ – …Vài năm rửa, đài Cửu Trùng hoàn thành, cao cả, huy hoàng, giữa cõi trần lao lực, có một cảnh Bồng Lai…
QUÂN SĨ – Câm mồm!
VŨ NHƯ TÔ – … Xuất hiện...
QUÂN SĨ – Câm mồm! (họ xúm vào vả miệng Vũ Như Tô)
VŨ NHƯ TÔ – Ta có thù oán gì với các người?
NGÔ HẠCH – Dẫn nó ra pháp trường. Không để nó nói nhảm trước mặt chủ tướng mất thì giờ.
QUÂN SĨ – Ra pháp trường!
VŨ NHƯ TÔ – Không, dẫn ta ra mắt chủ tướng. Ta muốn nói chuyện với An Hoà Hầu. Các người không hiểu được ta. (có tiếng ầm ầm như long trời là đất)
MỌI NGƯỜI – Cái chi nghe kinh người?
Một lũ quân vào.
LỚP IX
Những người trên, thêm một lũ quân
NGÔ HẠCH – Chúng bay đi đâu?
LŨ QUÂN – Bẩm tướng quân! Kinh thành phát hoả!
NGÔ HẠCH – Ai ra lệnh ấy?
MỘT TÊN QUÂN – Chính An Hòa Hầu!
VŨ NHƯ TÔ – Chính An Hoà Hầu! Thế Cửu Trùng Đài?
LŨ QUÂN – Cửu Trùng Đài ư? Dã tràng xe cát! Cửu Trùng Đài sắp là một đống tro tàn!
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí! Vô lí!
NGÔ HẠCH – Rõ quân ngu muội! Đến đầu mày chả chắc, nói chi đến Cửu Trùng Đài mà còn tin tưởng.
VŨ NHƯ TÔ – Đời ta không quý bằng Cửu Trùng Đài.
QUÂN SĨ – Giống vật không biết nhục.
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi. (chợt có ánh lửa sáng rực, cả tàn than, bụi khói bay vào)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn ra, rú lên) – Đốt thực rồi! Đốt thực rồi! Ôi đảng ác! Ôi muôn phần căm giận! Trời ơi! Phú cho ta cái tài làm gì? Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài! (có tiếng hô vui vẻ: "Cửu Trùng Đài đã cháy!")
QUÂN SĨ – Thực đáng ăn mừng.
VŨ NHƯ TÔ (chua chát) – Thôi thế là hết. Dẫn ta đến pháp trường!
Màn hạ nhanh.
Mùa hạ năm 1941
(Tuyển tập Nguyễn Huy Tưởng, tập I, NXB Văn học, Hà Nội, 1984, in trong
Ngữ văn 11 Nâng cao, tập một, Sđd, tr.211 - 227)
Theo em, đâu là những điểm tương đồng giữa Vũ Như Tô và Đan Thiềm? (Chọn 2 đáp án)
Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài
(Trích Vũ Như Tô)
Nguyễn Huy Tưởng
HỒI THỨ NĂM
Một cung cấm
LỚP I
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Có việc gì mà bà chạy hớt hơ hớt hải? Mặt bà cắt không còn hột máu.
ĐAN THIỀM (thở hổn hển) – Nguy đến nơi rồi... Ông Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạ chưa, nguy làm sao? Đài Cửu Trùng chia năm đã được một phần.
ĐAN THIỀM – Ông trốn đi, mau lên không thì không kịp.
VŨ NHƯ TÔ – Sau bà nói lạ? Đài Cửu Trùng chưa xong, tôi trốn đi đâu. Làm gì phải trốn?
ĐAN THIỀM – Ông nghe tôi! Ông trốn đi! Ông nghe tôi: Ông phải trốn đi mới được!
VŨ NHƯ TÔ – Làm sao tôi cần phải trốn? Bà nói rõ cho là vì sao? Khi trước tôi nhờ bà mách đường chạy trốn, bà khuyên không nên, bây giờ bà bảo tôi đi trốn, thế là nghĩa gì?
ĐAN THIỀM – Có nghĩa lắm. Tôi không làm một việc gì vô lí cả. Khi trước trốn đi thì ông nguy, bây giờ trốn đi thì ông thoát chết.
VŨ NHƯ TÔ – Sao thế?
ĐAN THIỀM – Loạn đến nơi rồi. Dân gian đói kém nổi lên tứ tung. Giặc Trần Cao trước đã bị quan quân đuổi đánh, nay lại về đóng ở Bồ Đề, thanh thế rất mạnh. Trong triều, Nguyên Quận công Trịnh Duy Sản vì can vua mà bị đánh, nay mưu với mấy tên đồng chí, giả mượn tiếng đi dẹp giặc rồi quay binh về làm loạn.
VŨ NHƯ TÔ – Tôi làm gì nên tội?
ĐAN THIỀM – Vậy mà ai ai cũng cho ông là thủ phạm. Vua xa xỉ là vì ông, công khố hao hụt là vì ông, dân gian lầm than là vì ông, man di oán giận là vì ông, thần nhân trách móc là vì ông. Cửu Trùng Đài, họ có cần đầu? Họ dấy nghĩa cốt giết ông phá Cửu Trùng Đài.
VŨ NHƯ TÔ – Phá Cửu Trùng Đài? Không đời nào? Mà tôi thì không làm gì nên tội. Họ hiểu nhầm.
ĐAN THIỀM – Ông phải trốn đi. (có tiếng quân ầm ầm, tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng ta ơi, tiếng ngựa hí) Ông phải trốn đi. (lời có vẻ van lơn) Trong lúc biến cố này, ông hãy tạm lánh đi. Khi dân nổi lên, họ nông nổi vô cùng. Họ không phân biệt phải trái. Ông trốn đi. Tài kia không nên để uống. Ông mà có mệnh hệ nào thì nước ta không còn ai tô điểm nữa.
VŨ NHƯ TÔ – Bà không nên lo cho tôi. Tôi không trốn đâu. Người quân tử không bao giờ sợ chết. Mà vạn nhất có chết, thì cũng phải để cho mọi người biết rằng công việc mình làm chính đại quang minh. Tôi sống với Cửu Trùng Đài, chết cũng với Cửu Trùng Đài. Tôi không thể xa Cửu Trùng Đài một bước. Hồn tôi để cả đây, thì tôi chạy đi đâu?
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông nghe tôi. Trốn đi để chờ cơ hội khác. Đại sự hỏng rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Đa tạ bà. Tấm lòng của bà, chỉ có lòng cha mẹ tôi mới sánh kịp. Nhưng tôi đã quyết, không chịu rời Cửu Trùng Đài một bước. Tôi quyết ở đây.
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Ông Cả ơi!
LỚP II
Những người trên, thêm Nguyễn Vũ
NGUYỄN VŨ (lật đật và xộc xệch) – Kìa, thầy Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạy Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ – Thầy có biết việc gì không?
VŨ NHƯ TÔ – Bẩm Cụ lớn, không. Duy có bà Đan Thiêm đây vừa mới bảo với chúng tôi rằng Nguyễn Quận công làm phản.
NGUYỄN VŨ (hất hàm hỏi Đan Thiềm) – Thế nào?
ĐAN THIỀM – Chúng tôi cũng không rõ. Nghe như Quận công làm phản. Cụ lớn có biết tin gì thêm không?
NGUYỄN VŨ – Đúng thế đấy. Ta vừa chạy đến đây. Thiên tử đâu? Chiều hôm kia ta còn uống rượu trong nội điện với Hoàng thượng.
ĐAN THIỀM (rú lên) – Cái gì đó? (có tiếng động ầm ầm ở xa) Họ tiến lại đây chăng? (quay bảo Vũ Như Tô) Ông trốn đi, mau lên, khổ lắm. (lắng lại) Có tiếng quân reo... (líu lưỡi)
NGUYỄN VŨ – Ta lo cho Hoàng thượng lắm. Duy Sản là một đứa tiểu nhân. Nó vẫn căm giận Hoàng thượng và ta. Ta hối không can Hoàng thượng lại để cho ngài sai đánh nó quá đau, mà lại ở ngay giữa chợ. Thẹn quá hóa giận, đứa tiểu nhân thì nghĩ chi đến nghĩa vua tôi!
ĐAN THIỀM (quay bảo Vũ Như Tô) – Ông định chết ở đây sao? Ông gàn quá. Quận công có ưa gì ông đâu?
VŨ NHƯ TÔ (xẵng) – Bà để mặc tôi. Tôi tự có cách khu xử.
ĐAN THIỀM – Đấy, tiếng reo mỗi lúc một gần. Kìa, thái giám, chắc có tin gì?
Nội giám hoảng hốt vào.
LỚP III
Những người trên, thêm Lê Trung Mại
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, nguy đến nơi rồi. Kìa mụ Đan Thiềm sao lại ở đây? Mụ ra là giống quái,...
NGUYỄN VŨ – Có việc chi, Trung Mại?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, Trịnh Duy Sản mưu với lũ Lê Quảng Đô, Trịnh Tri Sâm lập vua khác, đêm qua đã kéo quân vào cửa Bắc Thần...
NGUYỄN VŨ – Thiên tử đâu?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm, nguyên Trịnh Duy Sản sắm sửa thuyền bè khí giới, họp ở bến đò Thái Cực, nói reo lên là đi đánh Trần Cao, rồi đương đêm đem ba nghìn quân Kim Ngô hộ vệ vào cửa Bắc Thần đốt lửa cho sáng....
NGUYỄN VŨ (nóng ruột, giậm chân gắt) – Thiên tử đâu? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Hoàng thượng trông thấy lửa sáng, hốt hoảng trống là giặc ập đến vội lên ngựa lẻn ra cửa Bảo Khánh, trời thì tối mà cứ lao mình đi không đèn đuốc gì cả. Khi ngài qua của Thái Học đến ao Chu Tước ở phường Bích Câu thì vừa gặp Duy Sản...
NGUYỄN VŨ – Gặp Duy Sản? Trời! Thế thì còn gì? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Ngài hỏi nó: Giặc ở đâu? Nó không đáp, ngoảnh mặt đi cười nhạt. Ngài quất ngựa về phía tây, nó sai võ sĩ là tên Hạch đuổi theo, đâm vua ngã ngựa rồi giết chết. (khóc)
NGUYỄN VŨ (khóc) – Hoàng thượng ơi! Hạ thần mới nghe câu chuyện đã đoán ngay có sự này. (cảm động quá, ngã xuống)
LÊ TRUNG MẠI (nức nở) – Khốn nạn, Khâm Đức Hoàng hậu thương vua cũng nhảy vào lửa chết… (không nói được nữa)
VŨ NHƯ TÔ – Xin Cụ lớn hãy để nghe xem có thực không đã. Không có lẽ... (vực Nguyễn Vũ dậy) Bẩm Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ (vẫn khóc) – Thực đấy rồi. Thôi để mặc ta. Duy Sản ta đã biết, nó tàn nhẫn vô cùng. Hoàng thượng ơi! Ơn tri ngộ mới được tám năm... Hoàng thượng băng hà lão thần cũng không yên được với chúng. Ăn lộc của vua, xin chết vì nạn của vua. Lão thần không muốn kéo dài kiếp sống tàn làm gì nữa. (rút dao đâm cổ tự tử và ngã lăn ra)
LÊ TRUNG MẠI – Trời ơi! Cụ lớn Đông các! (vực dậy, máu me đầm đìa)
NGUYỄN VŨ – Thôi mặc ta cho ta chết. Sống chỉ thêm nhục nhã. (ngất đi)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn Đan Thiềm, nhìn thấy Nguyễn Vũ) – Thảm não chưa?
LÊ TRUNG MẠI (sờ người Nguyễn Vũ) - Có lẽ Cụ lớn chết rồi. Sao chóng thế được? Chết thực rồi!
ĐAN THIỀM (thở dài) – Biến đến thế là cùng!
Một bọn nội giám nữa vào.
LỚP IV
Những người trên, thêm một bọn nội giám khác
MỘT TÊN NỘI GIÁM – Cụ lớn làm sao? Tình thế nguy ngập! Đứng ở đây để chết cả lũ ư?
LÊ TRUNG MẠI – Việc chi nữa?
TÊN NỘI GIÁM – Trịnh Duy Sản giết Thiên tử, hội triều đình lập con Mục Y Vương là Quang Trí lên ngôi. Có Võ Tả Hầu là Phùng Mai đứng lên mắng quân phản nghịch. Đảng ác bất Phùng Mai chém ngay ở nhà Nghị sự. Trong triều còn đang rối loạn thì An Hoà Hầu Nguyễn Hoằng Dụ ở bến Bồ Đề được tin vua bị giết, kéo quân về đốt phá kinh thành. Thợ xây Cửu Trùng Đài quá nửa theo về quân phản nghịch. Tình hình nguy ngập lắm rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Thợ theo quân phản nghịch? Thế còn của Cửu Trùng Đài?
TÊN NỘI GIÁM – Kẻ phá, người đốt...
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí.
BỌN NỘI GIÁM – Vô lí? Vô lí? Để Cửu Trùng Đài làm gi? Vì đâu mà có quân phản nghịch? An Hoà Hầu đang cho tìm mấy lũ cung nữ để phanh thây làm trăm mảnh. Mày không biết tội hay sao?
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí. (Có tiếng kêu mỗi lúc một gần: "Bạo chúa đã chết. Còn thằng Vũ Như Tô, đem phanh thây trăm mảnh". Có tiếng đổ ầm ầm. Họ chạy cả.)
LÊ TRUNG MẠI (nháy bọn nội giám) – Tam thập lục kế, tẩu vi thượng sách. Tham quyền cố vị gì, anh em nghĩ sao?
BỌN NỘI GIÁM – Chạy đi anh em ơi! (họ chạy nốt)
LỚP V
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông chạy đi! Ông có nghe tiếng gì không? Quân giặc đang tìm ông đấy: trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Họ tìm tôi, nhưng có lí gì họ giết tôi. Tôi có gây oán gây thù gì với ai?
ĐAN THIỀM – Ông đừng mơ mộng nữa. Dân chúng nông nổi, dễ sinh tàn ác. Họ không hiểu công việc của ông. Tránh đi! Trốn đi! Đợi thời là thượng sách. Đừng để phí tài trời. Trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Còn bà
ĐAN THIỀM – Tôi ở đây. (Có tiếng quân reo dữ đội: “Giết chết Vũ Như Tô, giết chết lũ cung nữ”.)
VŨ NHƯ TÔ (thản nhiên) – Bà ở đây. Vậy tôi cũng ở đây, nguy biến ta cùng chịu.
ĐAN THIỀM – Không được! Tôi chết đi không thiệt hại cho đời. Còn ông, ông phải đi đi mới được. (có tiếng nhà đổ, tiếng cửa đổ) Ông đi đi không thì không kịp. (nàng chắp tay lạy) Tôi xin ông, ông nghe tôi trốn đi.
Có tiếng giày dép nhốn nháo. Bọn cùng nữ hốt hoảng đi vào.
LỚP VI
Những người trên – Kim Phượng – Cung nữ
KIM PHƯỢNG (Khóc lóc) – Làm thế nào bây giờ? Của điện bị chúng phá rồi! Chúng đứng đầy ngoài sân. (hỏi Đan Thiềm) Đây có cửa ra đằng sau không?
ĐAN THIỀM – Đến đây là đường cùng rồi! Đây là tử địa!
CUNG NỮ – Trời ơi!
ĐAN THIỀM (bảo Vũ Như Tô) – Ông Cả ơi! Có trốn cũng không được nữa. Ông nguy mất. (nàng khóc)
Quân khởi loạn kéo vào, gươm giáo sáng loè.
LỚP VII
Những người trên, thêm Ngô Hạch và quân khởi loạn
QUÂN KHỞI LOẠN – Đây rồi! Vũ Như Tô! Lũ cung nữ.
NGÔ HẠCH – Quân bay, vào bắt lũ cung nữ trước
CUNG NỮ (quỳ xuống) – Trăm lạy tướng quân, trăm lạy tướng quân.
NGÔ HẠCH – Ta vâng tướng lệnh vào bắt các ngươi.
KIM PHƯỢNG (quỳ xuống) – Chị em chúng tôi không có tội gì. Xin tưởng quân sinh phúc. (Đan Thiềm bĩu môi thở dài) Kẻ hay xúc xiểm vua là ả kia (chỉ Đan Thiềm) Chính nó mê hoặc vua. Chính nó dan díu với Vũ Như Tô, làm uế tạp nơi cung cấm, chính nó là thủ phạm.
CUNG NỮ – Chính nó là thủ phạm.
ĐAN THIỀM – Lũ yêu quái không được đặt để nên nhời, tướng quân nên thấu cho. Tôi không sợ chết, nguyện xin được chết. Nhưng tôi không phải là con người bất chính. Tôi nói thế không hổ với quỷ thần hai vai, không hổ với thanh thiên bạch nhật.
CUNG NỮ – Chính con Đan Thiềm là thủ phạm. (nhìn lẳng lơ, bọn quân sĩ như bị quyến rũ)
NGÔ HẠCH – Ta đã biết! Quân bay, vào bắt lấy gian phu dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tướng quân không nên nói thế.
VŨ NHƯ TÔ – Giết thì cứ giết, nhưng đừng nghi oan.
ĐAN THIỀM – Tướng quân nghe tôi. Bao nhiêu tội tôi xin chịu hết. Nhưng xin tướng quân tha cho ông Cả. Ông ấy là một người tài...
QUÂN KHỞI LOẠN (cười ầm) – Thế mà còn mở mồm cãi. Mày chết để chồng mày sống à?
ĐAN THIỀM – Các người chỉ nghĩ những điều quá quắt.
QUÂN KHỞI LOẠN – Chúng ông chỉ có thể, con đĩ già câm miệng.
NGÔ HẠCH – Trói cổ nó lại.
ĐAN THIỀM (quỳ xuống) – Tướng quân tha cho ông Cả. Nước ta còn cần nhiều thợ tài để tô điểm.
NGÔ HẠCH (cười ha hả) – Cần thợ tài để tô điểm. Để hao hụt công khố, để dân gian lầm than.
VŨ NHƯ TÔ – Đan Thiềm, bà đứng dậy. Sao bà lẩn thẩn thế, lạy cả một đứa tiểu nhân?
ĐAN THIỀM (đứng dậy) – Tướng quân hãy nghe tôi, đừng phạm vào tội ác. Đừng giết ông Cả. Kẻo tướng quân mang hận về muôn đời! Tha cho ông Cả. Tôi xin chịu chết.
NGÔ HẠCH (truyền) – Trói cổ con đĩ già lại.
ĐAN THIỀM – Tướng quân tha…
QUÂN KHỞI LOẠN (xúm vào trói nàng) – Đừng nói nữa vô ích, con dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tha cho ông Cả.
NGÔ HẠCH (thấy Như Tô chạy lại) – Trói thằng Vũ Như Tô lại. (quân sĩ xông vào trói chàng có vẻ đắc ý)
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Chỉ tại ông không nghe tôi, dùng dằng mãi. Hay giờ... (nói với Ngô Hạch) Xin tướng quân...
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi, không cho nó nói nhảm nửa, rờm tai. (quân sĩ dẫn nàng ra)
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Đài lớn tan tành! Ông Cả ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt! (họ kéo nàng ra tàn nhẫn)
LỚP VIII
Những người trên, trừ Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Xin đa tạ tấm lòng tri kỉ. Đan Thiềm, xin cùng bà vĩnh biệt! (buồn rầu, trấn tĩnh ngay) Đời ta chưa tận, mệnh là chưa cùng. Ta sẽ xây một đài vĩ đại để tạ lòng tri kỉ.
NGÔ HẠCH (Chỉ bọn cung nữ bảo mấy tên quân) – Dẫn họ về dinh ta đợi lệnh.
MẤY TÊN QUÂN – Xin vâng lệnh. (dẫn cung nữ ra)
VŨ NHƯ TÔ (khinh bỉ) – Mi thực là một tên bỉ ổi. Sao trời lại để cho mi sống làm nhục cung thường.
NGÔ HẠCH – Dẫn thằng này về trình chủ tướng.
VŨ NHƯ TÔ (đầy hi vọng) – Dẫn ta ra mắt An Hoà Hầu, để ta phân trần, để ta giảng giải, cho người đời biết rõ nguyện vọng của ta. Ta tội gì. Không, ta chỉ có một hoài bão là tô điểm đất nước, đem hết tài ra xây cho nòi giống một toà đài hoa lệ, thách cả những công trình sau trước, tranh tinh xảo với Hóa công. Vậy thì ta có tội gì? Ta xây Cửu Trùng Đài có phải đâu để hại nước? Không không! Nguyễn Hoằng Dụ sẽ biết cho ta, ta không có tội và chủ tướng các ngươi sẽ cởi trói cho ta để ta xây nốt Cửu Trùng Đài, dụng một kì công muôn thuở...
QUÂN SĨ (cười ầm) – Câm ngay đi. Quân điên rồ, câm ngay đi không chúng ông vả miệng bây giờ. Mày không biết mấy nghìn người chết vì Cửu Trùng Đài, mẹ mất con, vợ mất chồng vì mày đó ư? Người ta oán mày hơn oán quý. Câm ngay đi!
VŨ NHƯ TÔ – …Vài năm rửa, đài Cửu Trùng hoàn thành, cao cả, huy hoàng, giữa cõi trần lao lực, có một cảnh Bồng Lai…
QUÂN SĨ – Câm mồm!
VŨ NHƯ TÔ – … Xuất hiện...
QUÂN SĨ – Câm mồm! (họ xúm vào vả miệng Vũ Như Tô)
VŨ NHƯ TÔ – Ta có thù oán gì với các người?
NGÔ HẠCH – Dẫn nó ra pháp trường. Không để nó nói nhảm trước mặt chủ tướng mất thì giờ.
QUÂN SĨ – Ra pháp trường!
VŨ NHƯ TÔ – Không, dẫn ta ra mắt chủ tướng. Ta muốn nói chuyện với An Hoà Hầu. Các người không hiểu được ta. (có tiếng ầm ầm như long trời là đất)
MỌI NGƯỜI – Cái chi nghe kinh người?
Một lũ quân vào.
LỚP IX
Những người trên, thêm một lũ quân
NGÔ HẠCH – Chúng bay đi đâu?
LŨ QUÂN – Bẩm tướng quân! Kinh thành phát hoả!
NGÔ HẠCH – Ai ra lệnh ấy?
MỘT TÊN QUÂN – Chính An Hòa Hầu!
VŨ NHƯ TÔ – Chính An Hoà Hầu! Thế Cửu Trùng Đài?
LŨ QUÂN – Cửu Trùng Đài ư? Dã tràng xe cát! Cửu Trùng Đài sắp là một đống tro tàn!
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí! Vô lí!
NGÔ HẠCH – Rõ quân ngu muội! Đến đầu mày chả chắc, nói chi đến Cửu Trùng Đài mà còn tin tưởng.
VŨ NHƯ TÔ – Đời ta không quý bằng Cửu Trùng Đài.
QUÂN SĨ – Giống vật không biết nhục.
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi. (chợt có ánh lửa sáng rực, cả tàn than, bụi khói bay vào)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn ra, rú lên) – Đốt thực rồi! Đốt thực rồi! Ôi đảng ác! Ôi muôn phần căm giận! Trời ơi! Phú cho ta cái tài làm gì? Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài! (có tiếng hô vui vẻ: "Cửu Trùng Đài đã cháy!")
QUÂN SĨ – Thực đáng ăn mừng.
VŨ NHƯ TÔ (chua chát) – Thôi thế là hết. Dẫn ta đến pháp trường!
Màn hạ nhanh.
Mùa hạ năm 1941
(Tuyển tập Nguyễn Huy Tưởng, tập I, NXB Văn học, Hà Nội, 1984, in trong
Ngữ văn 11 Nâng cao, tập một, Sđd, tr.211 - 227)
Nối các phương án để làm rõ những mất mát của Vũ Như Tô được khắc họa qua đoạn trích.
Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài
(Trích Vũ Như Tô)
Nguyễn Huy Tưởng
HỒI THỨ NĂM
Một cung cấm
LỚP I
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Có việc gì mà bà chạy hớt hơ hớt hải? Mặt bà cắt không còn hột máu.
ĐAN THIỀM (thở hổn hển) – Nguy đến nơi rồi... Ông Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạ chưa, nguy làm sao? Đài Cửu Trùng chia năm đã được một phần.
ĐAN THIỀM – Ông trốn đi, mau lên không thì không kịp.
VŨ NHƯ TÔ – Sau bà nói lạ? Đài Cửu Trùng chưa xong, tôi trốn đi đâu. Làm gì phải trốn?
ĐAN THIỀM – Ông nghe tôi! Ông trốn đi! Ông nghe tôi: Ông phải trốn đi mới được!
VŨ NHƯ TÔ – Làm sao tôi cần phải trốn? Bà nói rõ cho là vì sao? Khi trước tôi nhờ bà mách đường chạy trốn, bà khuyên không nên, bây giờ bà bảo tôi đi trốn, thế là nghĩa gì?
ĐAN THIỀM – Có nghĩa lắm. Tôi không làm một việc gì vô lí cả. Khi trước trốn đi thì ông nguy, bây giờ trốn đi thì ông thoát chết.
VŨ NHƯ TÔ – Sao thế?
ĐAN THIỀM – Loạn đến nơi rồi. Dân gian đói kém nổi lên tứ tung. Giặc Trần Cao trước đã bị quan quân đuổi đánh, nay lại về đóng ở Bồ Đề, thanh thế rất mạnh. Trong triều, Nguyên Quận công Trịnh Duy Sản vì can vua mà bị đánh, nay mưu với mấy tên đồng chí, giả mượn tiếng đi dẹp giặc rồi quay binh về làm loạn.
VŨ NHƯ TÔ – Tôi làm gì nên tội?
ĐAN THIỀM – Vậy mà ai ai cũng cho ông là thủ phạm. Vua xa xỉ là vì ông, công khố hao hụt là vì ông, dân gian lầm than là vì ông, man di oán giận là vì ông, thần nhân trách móc là vì ông. Cửu Trùng Đài, họ có cần đầu? Họ dấy nghĩa cốt giết ông phá Cửu Trùng Đài.
VŨ NHƯ TÔ – Phá Cửu Trùng Đài? Không đời nào? Mà tôi thì không làm gì nên tội. Họ hiểu nhầm.
ĐAN THIỀM – Ông phải trốn đi. (có tiếng quân ầm ầm, tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng ta ơi, tiếng ngựa hí) Ông phải trốn đi. (lời có vẻ van lơn) Trong lúc biến cố này, ông hãy tạm lánh đi. Khi dân nổi lên, họ nông nổi vô cùng. Họ không phân biệt phải trái. Ông trốn đi. Tài kia không nên để uống. Ông mà có mệnh hệ nào thì nước ta không còn ai tô điểm nữa.
VŨ NHƯ TÔ – Bà không nên lo cho tôi. Tôi không trốn đâu. Người quân tử không bao giờ sợ chết. Mà vạn nhất có chết, thì cũng phải để cho mọi người biết rằng công việc mình làm chính đại quang minh. Tôi sống với Cửu Trùng Đài, chết cũng với Cửu Trùng Đài. Tôi không thể xa Cửu Trùng Đài một bước. Hồn tôi để cả đây, thì tôi chạy đi đâu?
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông nghe tôi. Trốn đi để chờ cơ hội khác. Đại sự hỏng rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Đa tạ bà. Tấm lòng của bà, chỉ có lòng cha mẹ tôi mới sánh kịp. Nhưng tôi đã quyết, không chịu rời Cửu Trùng Đài một bước. Tôi quyết ở đây.
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Ông Cả ơi!
LỚP II
Những người trên, thêm Nguyễn Vũ
NGUYỄN VŨ (lật đật và xộc xệch) – Kìa, thầy Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạy Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ – Thầy có biết việc gì không?
VŨ NHƯ TÔ – Bẩm Cụ lớn, không. Duy có bà Đan Thiêm đây vừa mới bảo với chúng tôi rằng Nguyễn Quận công làm phản.
NGUYỄN VŨ (hất hàm hỏi Đan Thiềm) – Thế nào?
ĐAN THIỀM – Chúng tôi cũng không rõ. Nghe như Quận công làm phản. Cụ lớn có biết tin gì thêm không?
NGUYỄN VŨ – Đúng thế đấy. Ta vừa chạy đến đây. Thiên tử đâu? Chiều hôm kia ta còn uống rượu trong nội điện với Hoàng thượng.
ĐAN THIỀM (rú lên) – Cái gì đó? (có tiếng động ầm ầm ở xa) Họ tiến lại đây chăng? (quay bảo Vũ Như Tô) Ông trốn đi, mau lên, khổ lắm. (lắng lại) Có tiếng quân reo... (líu lưỡi)
NGUYỄN VŨ – Ta lo cho Hoàng thượng lắm. Duy Sản là một đứa tiểu nhân. Nó vẫn căm giận Hoàng thượng và ta. Ta hối không can Hoàng thượng lại để cho ngài sai đánh nó quá đau, mà lại ở ngay giữa chợ. Thẹn quá hóa giận, đứa tiểu nhân thì nghĩ chi đến nghĩa vua tôi!
ĐAN THIỀM (quay bảo Vũ Như Tô) – Ông định chết ở đây sao? Ông gàn quá. Quận công có ưa gì ông đâu?
VŨ NHƯ TÔ (xẵng) – Bà để mặc tôi. Tôi tự có cách khu xử.
ĐAN THIỀM – Đấy, tiếng reo mỗi lúc một gần. Kìa, thái giám, chắc có tin gì?
Nội giám hoảng hốt vào.
LỚP III
Những người trên, thêm Lê Trung Mại
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, nguy đến nơi rồi. Kìa mụ Đan Thiềm sao lại ở đây? Mụ ra là giống quái,...
NGUYỄN VŨ – Có việc chi, Trung Mại?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, Trịnh Duy Sản mưu với lũ Lê Quảng Đô, Trịnh Tri Sâm lập vua khác, đêm qua đã kéo quân vào cửa Bắc Thần...
NGUYỄN VŨ – Thiên tử đâu?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm, nguyên Trịnh Duy Sản sắm sửa thuyền bè khí giới, họp ở bến đò Thái Cực, nói reo lên là đi đánh Trần Cao, rồi đương đêm đem ba nghìn quân Kim Ngô hộ vệ vào cửa Bắc Thần đốt lửa cho sáng....
NGUYỄN VŨ (nóng ruột, giậm chân gắt) – Thiên tử đâu? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Hoàng thượng trông thấy lửa sáng, hốt hoảng trống là giặc ập đến vội lên ngựa lẻn ra cửa Bảo Khánh, trời thì tối mà cứ lao mình đi không đèn đuốc gì cả. Khi ngài qua của Thái Học đến ao Chu Tước ở phường Bích Câu thì vừa gặp Duy Sản...
NGUYỄN VŨ – Gặp Duy Sản? Trời! Thế thì còn gì? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Ngài hỏi nó: Giặc ở đâu? Nó không đáp, ngoảnh mặt đi cười nhạt. Ngài quất ngựa về phía tây, nó sai võ sĩ là tên Hạch đuổi theo, đâm vua ngã ngựa rồi giết chết. (khóc)
NGUYỄN VŨ (khóc) – Hoàng thượng ơi! Hạ thần mới nghe câu chuyện đã đoán ngay có sự này. (cảm động quá, ngã xuống)
LÊ TRUNG MẠI (nức nở) – Khốn nạn, Khâm Đức Hoàng hậu thương vua cũng nhảy vào lửa chết… (không nói được nữa)
VŨ NHƯ TÔ – Xin Cụ lớn hãy để nghe xem có thực không đã. Không có lẽ... (vực Nguyễn Vũ dậy) Bẩm Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ (vẫn khóc) – Thực đấy rồi. Thôi để mặc ta. Duy Sản ta đã biết, nó tàn nhẫn vô cùng. Hoàng thượng ơi! Ơn tri ngộ mới được tám năm... Hoàng thượng băng hà lão thần cũng không yên được với chúng. Ăn lộc của vua, xin chết vì nạn của vua. Lão thần không muốn kéo dài kiếp sống tàn làm gì nữa. (rút dao đâm cổ tự tử và ngã lăn ra)
LÊ TRUNG MẠI – Trời ơi! Cụ lớn Đông các! (vực dậy, máu me đầm đìa)
NGUYỄN VŨ – Thôi mặc ta cho ta chết. Sống chỉ thêm nhục nhã. (ngất đi)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn Đan Thiềm, nhìn thấy Nguyễn Vũ) – Thảm não chưa?
LÊ TRUNG MẠI (sờ người Nguyễn Vũ) - Có lẽ Cụ lớn chết rồi. Sao chóng thế được? Chết thực rồi!
ĐAN THIỀM (thở dài) – Biến đến thế là cùng!
Một bọn nội giám nữa vào.
LỚP IV
Những người trên, thêm một bọn nội giám khác
MỘT TÊN NỘI GIÁM – Cụ lớn làm sao? Tình thế nguy ngập! Đứng ở đây để chết cả lũ ư?
LÊ TRUNG MẠI – Việc chi nữa?
TÊN NỘI GIÁM – Trịnh Duy Sản giết Thiên tử, hội triều đình lập con Mục Y Vương là Quang Trí lên ngôi. Có Võ Tả Hầu là Phùng Mai đứng lên mắng quân phản nghịch. Đảng ác bất Phùng Mai chém ngay ở nhà Nghị sự. Trong triều còn đang rối loạn thì An Hoà Hầu Nguyễn Hoằng Dụ ở bến Bồ Đề được tin vua bị giết, kéo quân về đốt phá kinh thành. Thợ xây Cửu Trùng Đài quá nửa theo về quân phản nghịch. Tình hình nguy ngập lắm rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Thợ theo quân phản nghịch? Thế còn của Cửu Trùng Đài?
TÊN NỘI GIÁM – Kẻ phá, người đốt...
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí.
BỌN NỘI GIÁM – Vô lí? Vô lí? Để Cửu Trùng Đài làm gi? Vì đâu mà có quân phản nghịch? An Hoà Hầu đang cho tìm mấy lũ cung nữ để phanh thây làm trăm mảnh. Mày không biết tội hay sao?
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí. (Có tiếng kêu mỗi lúc một gần: "Bạo chúa đã chết. Còn thằng Vũ Như Tô, đem phanh thây trăm mảnh". Có tiếng đổ ầm ầm. Họ chạy cả.)
LÊ TRUNG MẠI (nháy bọn nội giám) – Tam thập lục kế, tẩu vi thượng sách. Tham quyền cố vị gì, anh em nghĩ sao?
BỌN NỘI GIÁM – Chạy đi anh em ơi! (họ chạy nốt)
LỚP V
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông chạy đi! Ông có nghe tiếng gì không? Quân giặc đang tìm ông đấy: trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Họ tìm tôi, nhưng có lí gì họ giết tôi. Tôi có gây oán gây thù gì với ai?
ĐAN THIỀM – Ông đừng mơ mộng nữa. Dân chúng nông nổi, dễ sinh tàn ác. Họ không hiểu công việc của ông. Tránh đi! Trốn đi! Đợi thời là thượng sách. Đừng để phí tài trời. Trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Còn bà
ĐAN THIỀM – Tôi ở đây. (Có tiếng quân reo dữ đội: “Giết chết Vũ Như Tô, giết chết lũ cung nữ”.)
VŨ NHƯ TÔ (thản nhiên) – Bà ở đây. Vậy tôi cũng ở đây, nguy biến ta cùng chịu.
ĐAN THIỀM – Không được! Tôi chết đi không thiệt hại cho đời. Còn ông, ông phải đi đi mới được. (có tiếng nhà đổ, tiếng cửa đổ) Ông đi đi không thì không kịp. (nàng chắp tay lạy) Tôi xin ông, ông nghe tôi trốn đi.
Có tiếng giày dép nhốn nháo. Bọn cùng nữ hốt hoảng đi vào.
LỚP VI
Những người trên – Kim Phượng – Cung nữ
KIM PHƯỢNG (Khóc lóc) – Làm thế nào bây giờ? Của điện bị chúng phá rồi! Chúng đứng đầy ngoài sân. (hỏi Đan Thiềm) Đây có cửa ra đằng sau không?
ĐAN THIỀM – Đến đây là đường cùng rồi! Đây là tử địa!
CUNG NỮ – Trời ơi!
ĐAN THIỀM (bảo Vũ Như Tô) – Ông Cả ơi! Có trốn cũng không được nữa. Ông nguy mất. (nàng khóc)
Quân khởi loạn kéo vào, gươm giáo sáng loè.
LỚP VII
Những người trên, thêm Ngô Hạch và quân khởi loạn
QUÂN KHỞI LOẠN – Đây rồi! Vũ Như Tô! Lũ cung nữ.
NGÔ HẠCH – Quân bay, vào bắt lũ cung nữ trước
CUNG NỮ (quỳ xuống) – Trăm lạy tướng quân, trăm lạy tướng quân.
NGÔ HẠCH – Ta vâng tướng lệnh vào bắt các ngươi.
KIM PHƯỢNG (quỳ xuống) – Chị em chúng tôi không có tội gì. Xin tưởng quân sinh phúc. (Đan Thiềm bĩu môi thở dài) Kẻ hay xúc xiểm vua là ả kia (chỉ Đan Thiềm) Chính nó mê hoặc vua. Chính nó dan díu với Vũ Như Tô, làm uế tạp nơi cung cấm, chính nó là thủ phạm.
CUNG NỮ – Chính nó là thủ phạm.
ĐAN THIỀM – Lũ yêu quái không được đặt để nên nhời, tướng quân nên thấu cho. Tôi không sợ chết, nguyện xin được chết. Nhưng tôi không phải là con người bất chính. Tôi nói thế không hổ với quỷ thần hai vai, không hổ với thanh thiên bạch nhật.
CUNG NỮ – Chính con Đan Thiềm là thủ phạm. (nhìn lẳng lơ, bọn quân sĩ như bị quyến rũ)
NGÔ HẠCH – Ta đã biết! Quân bay, vào bắt lấy gian phu dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tướng quân không nên nói thế.
VŨ NHƯ TÔ – Giết thì cứ giết, nhưng đừng nghi oan.
ĐAN THIỀM – Tướng quân nghe tôi. Bao nhiêu tội tôi xin chịu hết. Nhưng xin tướng quân tha cho ông Cả. Ông ấy là một người tài...
QUÂN KHỞI LOẠN (cười ầm) – Thế mà còn mở mồm cãi. Mày chết để chồng mày sống à?
ĐAN THIỀM – Các người chỉ nghĩ những điều quá quắt.
QUÂN KHỞI LOẠN – Chúng ông chỉ có thể, con đĩ già câm miệng.
NGÔ HẠCH – Trói cổ nó lại.
ĐAN THIỀM (quỳ xuống) – Tướng quân tha cho ông Cả. Nước ta còn cần nhiều thợ tài để tô điểm.
NGÔ HẠCH (cười ha hả) – Cần thợ tài để tô điểm. Để hao hụt công khố, để dân gian lầm than.
VŨ NHƯ TÔ – Đan Thiềm, bà đứng dậy. Sao bà lẩn thẩn thế, lạy cả một đứa tiểu nhân?
ĐAN THIỀM (đứng dậy) – Tướng quân hãy nghe tôi, đừng phạm vào tội ác. Đừng giết ông Cả. Kẻo tướng quân mang hận về muôn đời! Tha cho ông Cả. Tôi xin chịu chết.
NGÔ HẠCH (truyền) – Trói cổ con đĩ già lại.
ĐAN THIỀM – Tướng quân tha…
QUÂN KHỞI LOẠN (xúm vào trói nàng) – Đừng nói nữa vô ích, con dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tha cho ông Cả.
NGÔ HẠCH (thấy Như Tô chạy lại) – Trói thằng Vũ Như Tô lại. (quân sĩ xông vào trói chàng có vẻ đắc ý)
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Chỉ tại ông không nghe tôi, dùng dằng mãi. Hay giờ... (nói với Ngô Hạch) Xin tướng quân...
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi, không cho nó nói nhảm nửa, rờm tai. (quân sĩ dẫn nàng ra)
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Đài lớn tan tành! Ông Cả ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt! (họ kéo nàng ra tàn nhẫn)
LỚP VIII
Những người trên, trừ Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Xin đa tạ tấm lòng tri kỉ. Đan Thiềm, xin cùng bà vĩnh biệt! (buồn rầu, trấn tĩnh ngay) Đời ta chưa tận, mệnh là chưa cùng. Ta sẽ xây một đài vĩ đại để tạ lòng tri kỉ.
NGÔ HẠCH (Chỉ bọn cung nữ bảo mấy tên quân) – Dẫn họ về dinh ta đợi lệnh.
MẤY TÊN QUÂN – Xin vâng lệnh. (dẫn cung nữ ra)
VŨ NHƯ TÔ (khinh bỉ) – Mi thực là một tên bỉ ổi. Sao trời lại để cho mi sống làm nhục cung thường.
NGÔ HẠCH – Dẫn thằng này về trình chủ tướng.
VŨ NHƯ TÔ (đầy hi vọng) – Dẫn ta ra mắt An Hoà Hầu, để ta phân trần, để ta giảng giải, cho người đời biết rõ nguyện vọng của ta. Ta tội gì. Không, ta chỉ có một hoài bão là tô điểm đất nước, đem hết tài ra xây cho nòi giống một toà đài hoa lệ, thách cả những công trình sau trước, tranh tinh xảo với Hóa công. Vậy thì ta có tội gì? Ta xây Cửu Trùng Đài có phải đâu để hại nước? Không không! Nguyễn Hoằng Dụ sẽ biết cho ta, ta không có tội và chủ tướng các ngươi sẽ cởi trói cho ta để ta xây nốt Cửu Trùng Đài, dụng một kì công muôn thuở...
QUÂN SĨ (cười ầm) – Câm ngay đi. Quân điên rồ, câm ngay đi không chúng ông vả miệng bây giờ. Mày không biết mấy nghìn người chết vì Cửu Trùng Đài, mẹ mất con, vợ mất chồng vì mày đó ư? Người ta oán mày hơn oán quý. Câm ngay đi!
VŨ NHƯ TÔ – …Vài năm rửa, đài Cửu Trùng hoàn thành, cao cả, huy hoàng, giữa cõi trần lao lực, có một cảnh Bồng Lai…
QUÂN SĨ – Câm mồm!
VŨ NHƯ TÔ – … Xuất hiện...
QUÂN SĨ – Câm mồm! (họ xúm vào vả miệng Vũ Như Tô)
VŨ NHƯ TÔ – Ta có thù oán gì với các người?
NGÔ HẠCH – Dẫn nó ra pháp trường. Không để nó nói nhảm trước mặt chủ tướng mất thì giờ.
QUÂN SĨ – Ra pháp trường!
VŨ NHƯ TÔ – Không, dẫn ta ra mắt chủ tướng. Ta muốn nói chuyện với An Hoà Hầu. Các người không hiểu được ta. (có tiếng ầm ầm như long trời là đất)
MỌI NGƯỜI – Cái chi nghe kinh người?
Một lũ quân vào.
LỚP IX
Những người trên, thêm một lũ quân
NGÔ HẠCH – Chúng bay đi đâu?
LŨ QUÂN – Bẩm tướng quân! Kinh thành phát hoả!
NGÔ HẠCH – Ai ra lệnh ấy?
MỘT TÊN QUÂN – Chính An Hòa Hầu!
VŨ NHƯ TÔ – Chính An Hoà Hầu! Thế Cửu Trùng Đài?
LŨ QUÂN – Cửu Trùng Đài ư? Dã tràng xe cát! Cửu Trùng Đài sắp là một đống tro tàn!
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí! Vô lí!
NGÔ HẠCH – Rõ quân ngu muội! Đến đầu mày chả chắc, nói chi đến Cửu Trùng Đài mà còn tin tưởng.
VŨ NHƯ TÔ – Đời ta không quý bằng Cửu Trùng Đài.
QUÂN SĨ – Giống vật không biết nhục.
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi. (chợt có ánh lửa sáng rực, cả tàn than, bụi khói bay vào)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn ra, rú lên) – Đốt thực rồi! Đốt thực rồi! Ôi đảng ác! Ôi muôn phần căm giận! Trời ơi! Phú cho ta cái tài làm gì? Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài! (có tiếng hô vui vẻ: "Cửu Trùng Đài đã cháy!")
QUÂN SĨ – Thực đáng ăn mừng.
VŨ NHƯ TÔ (chua chát) – Thôi thế là hết. Dẫn ta đến pháp trường!
Màn hạ nhanh.
Mùa hạ năm 1941
(Tuyển tập Nguyễn Huy Tưởng, tập I, NXB Văn học, Hà Nội, 1984, in trong
Ngữ văn 11 Nâng cao, tập một, Sđd, tr.211 - 227)
Những phương án nào không đúng khi đề cập đến chủ đề của đoạn trích nói riêng, toàn vở kịch nói chung. (Chọn 2 đáp án)
Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài
(Trích Vũ Như Tô)
Nguyễn Huy Tưởng
HỒI THỨ NĂM
Một cung cấm
LỚP I
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Có việc gì mà bà chạy hớt hơ hớt hải? Mặt bà cắt không còn hột máu.
ĐAN THIỀM (thở hổn hển) – Nguy đến nơi rồi... Ông Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạ chưa, nguy làm sao? Đài Cửu Trùng chia năm đã được một phần.
ĐAN THIỀM – Ông trốn đi, mau lên không thì không kịp.
VŨ NHƯ TÔ – Sau bà nói lạ? Đài Cửu Trùng chưa xong, tôi trốn đi đâu. Làm gì phải trốn?
ĐAN THIỀM – Ông nghe tôi! Ông trốn đi! Ông nghe tôi: Ông phải trốn đi mới được!
VŨ NHƯ TÔ – Làm sao tôi cần phải trốn? Bà nói rõ cho là vì sao? Khi trước tôi nhờ bà mách đường chạy trốn, bà khuyên không nên, bây giờ bà bảo tôi đi trốn, thế là nghĩa gì?
ĐAN THIỀM – Có nghĩa lắm. Tôi không làm một việc gì vô lí cả. Khi trước trốn đi thì ông nguy, bây giờ trốn đi thì ông thoát chết.
VŨ NHƯ TÔ – Sao thế?
ĐAN THIỀM – Loạn đến nơi rồi. Dân gian đói kém nổi lên tứ tung. Giặc Trần Cao trước đã bị quan quân đuổi đánh, nay lại về đóng ở Bồ Đề, thanh thế rất mạnh. Trong triều, Nguyên Quận công Trịnh Duy Sản vì can vua mà bị đánh, nay mưu với mấy tên đồng chí, giả mượn tiếng đi dẹp giặc rồi quay binh về làm loạn.
VŨ NHƯ TÔ – Tôi làm gì nên tội?
ĐAN THIỀM – Vậy mà ai ai cũng cho ông là thủ phạm. Vua xa xỉ là vì ông, công khố hao hụt là vì ông, dân gian lầm than là vì ông, man di oán giận là vì ông, thần nhân trách móc là vì ông. Cửu Trùng Đài, họ có cần đầu? Họ dấy nghĩa cốt giết ông phá Cửu Trùng Đài.
VŨ NHƯ TÔ – Phá Cửu Trùng Đài? Không đời nào? Mà tôi thì không làm gì nên tội. Họ hiểu nhầm.
ĐAN THIỀM – Ông phải trốn đi. (có tiếng quân ầm ầm, tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng ta ơi, tiếng ngựa hí) Ông phải trốn đi. (lời có vẻ van lơn) Trong lúc biến cố này, ông hãy tạm lánh đi. Khi dân nổi lên, họ nông nổi vô cùng. Họ không phân biệt phải trái. Ông trốn đi. Tài kia không nên để uống. Ông mà có mệnh hệ nào thì nước ta không còn ai tô điểm nữa.
VŨ NHƯ TÔ – Bà không nên lo cho tôi. Tôi không trốn đâu. Người quân tử không bao giờ sợ chết. Mà vạn nhất có chết, thì cũng phải để cho mọi người biết rằng công việc mình làm chính đại quang minh. Tôi sống với Cửu Trùng Đài, chết cũng với Cửu Trùng Đài. Tôi không thể xa Cửu Trùng Đài một bước. Hồn tôi để cả đây, thì tôi chạy đi đâu?
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông nghe tôi. Trốn đi để chờ cơ hội khác. Đại sự hỏng rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Đa tạ bà. Tấm lòng của bà, chỉ có lòng cha mẹ tôi mới sánh kịp. Nhưng tôi đã quyết, không chịu rời Cửu Trùng Đài một bước. Tôi quyết ở đây.
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Ông Cả ơi!
LỚP II
Những người trên, thêm Nguyễn Vũ
NGUYỄN VŨ (lật đật và xộc xệch) – Kìa, thầy Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạy Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ – Thầy có biết việc gì không?
VŨ NHƯ TÔ – Bẩm Cụ lớn, không. Duy có bà Đan Thiêm đây vừa mới bảo với chúng tôi rằng Nguyễn Quận công làm phản.
NGUYỄN VŨ (hất hàm hỏi Đan Thiềm) – Thế nào?
ĐAN THIỀM – Chúng tôi cũng không rõ. Nghe như Quận công làm phản. Cụ lớn có biết tin gì thêm không?
NGUYỄN VŨ – Đúng thế đấy. Ta vừa chạy đến đây. Thiên tử đâu? Chiều hôm kia ta còn uống rượu trong nội điện với Hoàng thượng.
ĐAN THIỀM (rú lên) – Cái gì đó? (có tiếng động ầm ầm ở xa) Họ tiến lại đây chăng? (quay bảo Vũ Như Tô) Ông trốn đi, mau lên, khổ lắm. (lắng lại) Có tiếng quân reo... (líu lưỡi)
NGUYỄN VŨ – Ta lo cho Hoàng thượng lắm. Duy Sản là một đứa tiểu nhân. Nó vẫn căm giận Hoàng thượng và ta. Ta hối không can Hoàng thượng lại để cho ngài sai đánh nó quá đau, mà lại ở ngay giữa chợ. Thẹn quá hóa giận, đứa tiểu nhân thì nghĩ chi đến nghĩa vua tôi!
ĐAN THIỀM (quay bảo Vũ Như Tô) – Ông định chết ở đây sao? Ông gàn quá. Quận công có ưa gì ông đâu?
VŨ NHƯ TÔ (xẵng) – Bà để mặc tôi. Tôi tự có cách khu xử.
ĐAN THIỀM – Đấy, tiếng reo mỗi lúc một gần. Kìa, thái giám, chắc có tin gì?
Nội giám hoảng hốt vào.
LỚP III
Những người trên, thêm Lê Trung Mại
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, nguy đến nơi rồi. Kìa mụ Đan Thiềm sao lại ở đây? Mụ ra là giống quái,...
NGUYỄN VŨ – Có việc chi, Trung Mại?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, Trịnh Duy Sản mưu với lũ Lê Quảng Đô, Trịnh Tri Sâm lập vua khác, đêm qua đã kéo quân vào cửa Bắc Thần...
NGUYỄN VŨ – Thiên tử đâu?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm, nguyên Trịnh Duy Sản sắm sửa thuyền bè khí giới, họp ở bến đò Thái Cực, nói reo lên là đi đánh Trần Cao, rồi đương đêm đem ba nghìn quân Kim Ngô hộ vệ vào cửa Bắc Thần đốt lửa cho sáng....
NGUYỄN VŨ (nóng ruột, giậm chân gắt) – Thiên tử đâu? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Hoàng thượng trông thấy lửa sáng, hốt hoảng trống là giặc ập đến vội lên ngựa lẻn ra cửa Bảo Khánh, trời thì tối mà cứ lao mình đi không đèn đuốc gì cả. Khi ngài qua của Thái Học đến ao Chu Tước ở phường Bích Câu thì vừa gặp Duy Sản...
NGUYỄN VŨ – Gặp Duy Sản? Trời! Thế thì còn gì? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Ngài hỏi nó: Giặc ở đâu? Nó không đáp, ngoảnh mặt đi cười nhạt. Ngài quất ngựa về phía tây, nó sai võ sĩ là tên Hạch đuổi theo, đâm vua ngã ngựa rồi giết chết. (khóc)
NGUYỄN VŨ (khóc) – Hoàng thượng ơi! Hạ thần mới nghe câu chuyện đã đoán ngay có sự này. (cảm động quá, ngã xuống)
LÊ TRUNG MẠI (nức nở) – Khốn nạn, Khâm Đức Hoàng hậu thương vua cũng nhảy vào lửa chết… (không nói được nữa)
VŨ NHƯ TÔ – Xin Cụ lớn hãy để nghe xem có thực không đã. Không có lẽ... (vực Nguyễn Vũ dậy) Bẩm Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ (vẫn khóc) – Thực đấy rồi. Thôi để mặc ta. Duy Sản ta đã biết, nó tàn nhẫn vô cùng. Hoàng thượng ơi! Ơn tri ngộ mới được tám năm... Hoàng thượng băng hà lão thần cũng không yên được với chúng. Ăn lộc của vua, xin chết vì nạn của vua. Lão thần không muốn kéo dài kiếp sống tàn làm gì nữa. (rút dao đâm cổ tự tử và ngã lăn ra)
LÊ TRUNG MẠI – Trời ơi! Cụ lớn Đông các! (vực dậy, máu me đầm đìa)
NGUYỄN VŨ – Thôi mặc ta cho ta chết. Sống chỉ thêm nhục nhã. (ngất đi)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn Đan Thiềm, nhìn thấy Nguyễn Vũ) – Thảm não chưa?
LÊ TRUNG MẠI (sờ người Nguyễn Vũ) - Có lẽ Cụ lớn chết rồi. Sao chóng thế được? Chết thực rồi!
ĐAN THIỀM (thở dài) – Biến đến thế là cùng!
Một bọn nội giám nữa vào.
LỚP IV
Những người trên, thêm một bọn nội giám khác
MỘT TÊN NỘI GIÁM – Cụ lớn làm sao? Tình thế nguy ngập! Đứng ở đây để chết cả lũ ư?
LÊ TRUNG MẠI – Việc chi nữa?
TÊN NỘI GIÁM – Trịnh Duy Sản giết Thiên tử, hội triều đình lập con Mục Y Vương là Quang Trí lên ngôi. Có Võ Tả Hầu là Phùng Mai đứng lên mắng quân phản nghịch. Đảng ác bất Phùng Mai chém ngay ở nhà Nghị sự. Trong triều còn đang rối loạn thì An Hoà Hầu Nguyễn Hoằng Dụ ở bến Bồ Đề được tin vua bị giết, kéo quân về đốt phá kinh thành. Thợ xây Cửu Trùng Đài quá nửa theo về quân phản nghịch. Tình hình nguy ngập lắm rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Thợ theo quân phản nghịch? Thế còn của Cửu Trùng Đài?
TÊN NỘI GIÁM – Kẻ phá, người đốt...
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí.
BỌN NỘI GIÁM – Vô lí? Vô lí? Để Cửu Trùng Đài làm gi? Vì đâu mà có quân phản nghịch? An Hoà Hầu đang cho tìm mấy lũ cung nữ để phanh thây làm trăm mảnh. Mày không biết tội hay sao?
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí. (Có tiếng kêu mỗi lúc một gần: "Bạo chúa đã chết. Còn thằng Vũ Như Tô, đem phanh thây trăm mảnh". Có tiếng đổ ầm ầm. Họ chạy cả.)
LÊ TRUNG MẠI (nháy bọn nội giám) – Tam thập lục kế, tẩu vi thượng sách. Tham quyền cố vị gì, anh em nghĩ sao?
BỌN NỘI GIÁM – Chạy đi anh em ơi! (họ chạy nốt)
LỚP V
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông chạy đi! Ông có nghe tiếng gì không? Quân giặc đang tìm ông đấy: trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Họ tìm tôi, nhưng có lí gì họ giết tôi. Tôi có gây oán gây thù gì với ai?
ĐAN THIỀM – Ông đừng mơ mộng nữa. Dân chúng nông nổi, dễ sinh tàn ác. Họ không hiểu công việc của ông. Tránh đi! Trốn đi! Đợi thời là thượng sách. Đừng để phí tài trời. Trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Còn bà
ĐAN THIỀM – Tôi ở đây. (Có tiếng quân reo dữ đội: “Giết chết Vũ Như Tô, giết chết lũ cung nữ”.)
VŨ NHƯ TÔ (thản nhiên) – Bà ở đây. Vậy tôi cũng ở đây, nguy biến ta cùng chịu.
ĐAN THIỀM – Không được! Tôi chết đi không thiệt hại cho đời. Còn ông, ông phải đi đi mới được. (có tiếng nhà đổ, tiếng cửa đổ) Ông đi đi không thì không kịp. (nàng chắp tay lạy) Tôi xin ông, ông nghe tôi trốn đi.
Có tiếng giày dép nhốn nháo. Bọn cùng nữ hốt hoảng đi vào.
LỚP VI
Những người trên – Kim Phượng – Cung nữ
KIM PHƯỢNG (Khóc lóc) – Làm thế nào bây giờ? Của điện bị chúng phá rồi! Chúng đứng đầy ngoài sân. (hỏi Đan Thiềm) Đây có cửa ra đằng sau không?
ĐAN THIỀM – Đến đây là đường cùng rồi! Đây là tử địa!
CUNG NỮ – Trời ơi!
ĐAN THIỀM (bảo Vũ Như Tô) – Ông Cả ơi! Có trốn cũng không được nữa. Ông nguy mất. (nàng khóc)
Quân khởi loạn kéo vào, gươm giáo sáng loè.
LỚP VII
Những người trên, thêm Ngô Hạch và quân khởi loạn
QUÂN KHỞI LOẠN – Đây rồi! Vũ Như Tô! Lũ cung nữ.
NGÔ HẠCH – Quân bay, vào bắt lũ cung nữ trước
CUNG NỮ (quỳ xuống) – Trăm lạy tướng quân, trăm lạy tướng quân.
NGÔ HẠCH – Ta vâng tướng lệnh vào bắt các ngươi.
KIM PHƯỢNG (quỳ xuống) – Chị em chúng tôi không có tội gì. Xin tưởng quân sinh phúc. (Đan Thiềm bĩu môi thở dài) Kẻ hay xúc xiểm vua là ả kia (chỉ Đan Thiềm) Chính nó mê hoặc vua. Chính nó dan díu với Vũ Như Tô, làm uế tạp nơi cung cấm, chính nó là thủ phạm.
CUNG NỮ – Chính nó là thủ phạm.
ĐAN THIỀM – Lũ yêu quái không được đặt để nên nhời, tướng quân nên thấu cho. Tôi không sợ chết, nguyện xin được chết. Nhưng tôi không phải là con người bất chính. Tôi nói thế không hổ với quỷ thần hai vai, không hổ với thanh thiên bạch nhật.
CUNG NỮ – Chính con Đan Thiềm là thủ phạm. (nhìn lẳng lơ, bọn quân sĩ như bị quyến rũ)
NGÔ HẠCH – Ta đã biết! Quân bay, vào bắt lấy gian phu dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tướng quân không nên nói thế.
VŨ NHƯ TÔ – Giết thì cứ giết, nhưng đừng nghi oan.
ĐAN THIỀM – Tướng quân nghe tôi. Bao nhiêu tội tôi xin chịu hết. Nhưng xin tướng quân tha cho ông Cả. Ông ấy là một người tài...
QUÂN KHỞI LOẠN (cười ầm) – Thế mà còn mở mồm cãi. Mày chết để chồng mày sống à?
ĐAN THIỀM – Các người chỉ nghĩ những điều quá quắt.
QUÂN KHỞI LOẠN – Chúng ông chỉ có thể, con đĩ già câm miệng.
NGÔ HẠCH – Trói cổ nó lại.
ĐAN THIỀM (quỳ xuống) – Tướng quân tha cho ông Cả. Nước ta còn cần nhiều thợ tài để tô điểm.
NGÔ HẠCH (cười ha hả) – Cần thợ tài để tô điểm. Để hao hụt công khố, để dân gian lầm than.
VŨ NHƯ TÔ – Đan Thiềm, bà đứng dậy. Sao bà lẩn thẩn thế, lạy cả một đứa tiểu nhân?
ĐAN THIỀM (đứng dậy) – Tướng quân hãy nghe tôi, đừng phạm vào tội ác. Đừng giết ông Cả. Kẻo tướng quân mang hận về muôn đời! Tha cho ông Cả. Tôi xin chịu chết.
NGÔ HẠCH (truyền) – Trói cổ con đĩ già lại.
ĐAN THIỀM – Tướng quân tha…
QUÂN KHỞI LOẠN (xúm vào trói nàng) – Đừng nói nữa vô ích, con dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tha cho ông Cả.
NGÔ HẠCH (thấy Như Tô chạy lại) – Trói thằng Vũ Như Tô lại. (quân sĩ xông vào trói chàng có vẻ đắc ý)
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Chỉ tại ông không nghe tôi, dùng dằng mãi. Hay giờ... (nói với Ngô Hạch) Xin tướng quân...
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi, không cho nó nói nhảm nửa, rờm tai. (quân sĩ dẫn nàng ra)
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Đài lớn tan tành! Ông Cả ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt! (họ kéo nàng ra tàn nhẫn)
LỚP VIII
Những người trên, trừ Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Xin đa tạ tấm lòng tri kỉ. Đan Thiềm, xin cùng bà vĩnh biệt! (buồn rầu, trấn tĩnh ngay) Đời ta chưa tận, mệnh là chưa cùng. Ta sẽ xây một đài vĩ đại để tạ lòng tri kỉ.
NGÔ HẠCH (Chỉ bọn cung nữ bảo mấy tên quân) – Dẫn họ về dinh ta đợi lệnh.
MẤY TÊN QUÂN – Xin vâng lệnh. (dẫn cung nữ ra)
VŨ NHƯ TÔ (khinh bỉ) – Mi thực là một tên bỉ ổi. Sao trời lại để cho mi sống làm nhục cung thường.
NGÔ HẠCH – Dẫn thằng này về trình chủ tướng.
VŨ NHƯ TÔ (đầy hi vọng) – Dẫn ta ra mắt An Hoà Hầu, để ta phân trần, để ta giảng giải, cho người đời biết rõ nguyện vọng của ta. Ta tội gì. Không, ta chỉ có một hoài bão là tô điểm đất nước, đem hết tài ra xây cho nòi giống một toà đài hoa lệ, thách cả những công trình sau trước, tranh tinh xảo với Hóa công. Vậy thì ta có tội gì? Ta xây Cửu Trùng Đài có phải đâu để hại nước? Không không! Nguyễn Hoằng Dụ sẽ biết cho ta, ta không có tội và chủ tướng các ngươi sẽ cởi trói cho ta để ta xây nốt Cửu Trùng Đài, dụng một kì công muôn thuở...
QUÂN SĨ (cười ầm) – Câm ngay đi. Quân điên rồ, câm ngay đi không chúng ông vả miệng bây giờ. Mày không biết mấy nghìn người chết vì Cửu Trùng Đài, mẹ mất con, vợ mất chồng vì mày đó ư? Người ta oán mày hơn oán quý. Câm ngay đi!
VŨ NHƯ TÔ – …Vài năm rửa, đài Cửu Trùng hoàn thành, cao cả, huy hoàng, giữa cõi trần lao lực, có một cảnh Bồng Lai…
QUÂN SĨ – Câm mồm!
VŨ NHƯ TÔ – … Xuất hiện...
QUÂN SĨ – Câm mồm! (họ xúm vào vả miệng Vũ Như Tô)
VŨ NHƯ TÔ – Ta có thù oán gì với các người?
NGÔ HẠCH – Dẫn nó ra pháp trường. Không để nó nói nhảm trước mặt chủ tướng mất thì giờ.
QUÂN SĨ – Ra pháp trường!
VŨ NHƯ TÔ – Không, dẫn ta ra mắt chủ tướng. Ta muốn nói chuyện với An Hoà Hầu. Các người không hiểu được ta. (có tiếng ầm ầm như long trời là đất)
MỌI NGƯỜI – Cái chi nghe kinh người?
Một lũ quân vào.
LỚP IX
Những người trên, thêm một lũ quân
NGÔ HẠCH – Chúng bay đi đâu?
LŨ QUÂN – Bẩm tướng quân! Kinh thành phát hoả!
NGÔ HẠCH – Ai ra lệnh ấy?
MỘT TÊN QUÂN – Chính An Hòa Hầu!
VŨ NHƯ TÔ – Chính An Hoà Hầu! Thế Cửu Trùng Đài?
LŨ QUÂN – Cửu Trùng Đài ư? Dã tràng xe cát! Cửu Trùng Đài sắp là một đống tro tàn!
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí! Vô lí!
NGÔ HẠCH – Rõ quân ngu muội! Đến đầu mày chả chắc, nói chi đến Cửu Trùng Đài mà còn tin tưởng.
VŨ NHƯ TÔ – Đời ta không quý bằng Cửu Trùng Đài.
QUÂN SĨ – Giống vật không biết nhục.
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi. (chợt có ánh lửa sáng rực, cả tàn than, bụi khói bay vào)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn ra, rú lên) – Đốt thực rồi! Đốt thực rồi! Ôi đảng ác! Ôi muôn phần căm giận! Trời ơi! Phú cho ta cái tài làm gì? Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài! (có tiếng hô vui vẻ: "Cửu Trùng Đài đã cháy!")
QUÂN SĨ – Thực đáng ăn mừng.
VŨ NHƯ TÔ (chua chát) – Thôi thế là hết. Dẫn ta đến pháp trường!
Màn hạ nhanh.
Mùa hạ năm 1941
(Tuyển tập Nguyễn Huy Tưởng, tập I, NXB Văn học, Hà Nội, 1984, in trong
Ngữ văn 11 Nâng cao, tập một, Sđd, tr.211 - 227)
Lời thoại của Vũ Như Tô: Đốt thực rồi! Đốt thực rồi! Ôi đảng ác! Ôi muôn phần căm giận! Trời ơi! Phú cho ta cái tài làm gì? Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài! là lời:
Chọn lựa các phương án phù hợp để phân biệt đặc điểm giữa nhân vật kịch và nhân vật trong tác phẩm tự sự.
- được khắc họa qua nội tâm, hành động,...
- được khắc họa chủ yếu dựa trên lời thoại của nhân vật
- được xây dựng nhất quán trong hành động, lời nói
- được giới thiệu lai lịch, chân dung
Nhân vật kịch
Nhân vật trong tác phẩm tự sự
Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài
(Trích Vũ Như Tô)
Nguyễn Huy Tưởng
HỒI THỨ NĂM
Một cung cấm
LỚP I
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Có việc gì mà bà chạy hớt hơ hớt hải? Mặt bà cắt không còn hột máu.
ĐAN THIỀM (thở hổn hển) – Nguy đến nơi rồi... Ông Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạ chưa, nguy làm sao? Đài Cửu Trùng chia năm đã được một phần.
ĐAN THIỀM – Ông trốn đi, mau lên không thì không kịp.
VŨ NHƯ TÔ – Sau bà nói lạ? Đài Cửu Trùng chưa xong, tôi trốn đi đâu. Làm gì phải trốn?
ĐAN THIỀM – Ông nghe tôi! Ông trốn đi! Ông nghe tôi: Ông phải trốn đi mới được!
VŨ NHƯ TÔ – Làm sao tôi cần phải trốn? Bà nói rõ cho là vì sao? Khi trước tôi nhờ bà mách đường chạy trốn, bà khuyên không nên, bây giờ bà bảo tôi đi trốn, thế là nghĩa gì?
ĐAN THIỀM – Có nghĩa lắm. Tôi không làm một việc gì vô lí cả. Khi trước trốn đi thì ông nguy, bây giờ trốn đi thì ông thoát chết.
VŨ NHƯ TÔ – Sao thế?
ĐAN THIỀM – Loạn đến nơi rồi. Dân gian đói kém nổi lên tứ tung. Giặc Trần Cao trước đã bị quan quân đuổi đánh, nay lại về đóng ở Bồ Đề, thanh thế rất mạnh. Trong triều, Nguyên Quận công Trịnh Duy Sản vì can vua mà bị đánh, nay mưu với mấy tên đồng chí, giả mượn tiếng đi dẹp giặc rồi quay binh về làm loạn.
VŨ NHƯ TÔ – Tôi làm gì nên tội?
ĐAN THIỀM – Vậy mà ai ai cũng cho ông là thủ phạm. Vua xa xỉ là vì ông, công khố hao hụt là vì ông, dân gian lầm than là vì ông, man di oán giận là vì ông, thần nhân trách móc là vì ông. Cửu Trùng Đài, họ có cần đầu? Họ dấy nghĩa cốt giết ông phá Cửu Trùng Đài.
VŨ NHƯ TÔ – Phá Cửu Trùng Đài? Không đời nào? Mà tôi thì không làm gì nên tội. Họ hiểu nhầm.
ĐAN THIỀM – Ông phải trốn đi. (có tiếng quân ầm ầm, tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng ta ơi, tiếng ngựa hí) Ông phải trốn đi. (lời có vẻ van lơn) Trong lúc biến cố này, ông hãy tạm lánh đi. Khi dân nổi lên, họ nông nổi vô cùng. Họ không phân biệt phải trái. Ông trốn đi. Tài kia không nên để uống. Ông mà có mệnh hệ nào thì nước ta không còn ai tô điểm nữa.
VŨ NHƯ TÔ – Bà không nên lo cho tôi. Tôi không trốn đâu. Người quân tử không bao giờ sợ chết. Mà vạn nhất có chết, thì cũng phải để cho mọi người biết rằng công việc mình làm chính đại quang minh. Tôi sống với Cửu Trùng Đài, chết cũng với Cửu Trùng Đài. Tôi không thể xa Cửu Trùng Đài một bước. Hồn tôi để cả đây, thì tôi chạy đi đâu?
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông nghe tôi. Trốn đi để chờ cơ hội khác. Đại sự hỏng rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Đa tạ bà. Tấm lòng của bà, chỉ có lòng cha mẹ tôi mới sánh kịp. Nhưng tôi đã quyết, không chịu rời Cửu Trùng Đài một bước. Tôi quyết ở đây.
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Ông Cả ơi!
LỚP II
Những người trên, thêm Nguyễn Vũ
NGUYỄN VŨ (lật đật và xộc xệch) – Kìa, thầy Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạy Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ – Thầy có biết việc gì không?
VŨ NHƯ TÔ – Bẩm Cụ lớn, không. Duy có bà Đan Thiêm đây vừa mới bảo với chúng tôi rằng Nguyễn Quận công làm phản.
NGUYỄN VŨ (hất hàm hỏi Đan Thiềm) – Thế nào?
ĐAN THIỀM – Chúng tôi cũng không rõ. Nghe như Quận công làm phản. Cụ lớn có biết tin gì thêm không?
NGUYỄN VŨ – Đúng thế đấy. Ta vừa chạy đến đây. Thiên tử đâu? Chiều hôm kia ta còn uống rượu trong nội điện với Hoàng thượng.
ĐAN THIỀM (rú lên) – Cái gì đó? (có tiếng động ầm ầm ở xa) Họ tiến lại đây chăng? (quay bảo Vũ Như Tô) Ông trốn đi, mau lên, khổ lắm. (lắng lại) Có tiếng quân reo... (líu lưỡi)
NGUYỄN VŨ – Ta lo cho Hoàng thượng lắm. Duy Sản là một đứa tiểu nhân. Nó vẫn căm giận Hoàng thượng và ta. Ta hối không can Hoàng thượng lại để cho ngài sai đánh nó quá đau, mà lại ở ngay giữa chợ. Thẹn quá hóa giận, đứa tiểu nhân thì nghĩ chi đến nghĩa vua tôi!
ĐAN THIỀM (quay bảo Vũ Như Tô) – Ông định chết ở đây sao? Ông gàn quá. Quận công có ưa gì ông đâu?
VŨ NHƯ TÔ (xẵng) – Bà để mặc tôi. Tôi tự có cách khu xử.
ĐAN THIỀM – Đấy, tiếng reo mỗi lúc một gần. Kìa, thái giám, chắc có tin gì?
Nội giám hoảng hốt vào.
LỚP III
Những người trên, thêm Lê Trung Mại
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, nguy đến nơi rồi. Kìa mụ Đan Thiềm sao lại ở đây? Mụ ra là giống quái,...
NGUYỄN VŨ – Có việc chi, Trung Mại?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, Trịnh Duy Sản mưu với lũ Lê Quảng Đô, Trịnh Tri Sâm lập vua khác, đêm qua đã kéo quân vào cửa Bắc Thần...
NGUYỄN VŨ – Thiên tử đâu?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm, nguyên Trịnh Duy Sản sắm sửa thuyền bè khí giới, họp ở bến đò Thái Cực, nói reo lên là đi đánh Trần Cao, rồi đương đêm đem ba nghìn quân Kim Ngô hộ vệ vào cửa Bắc Thần đốt lửa cho sáng....
NGUYỄN VŨ (nóng ruột, giậm chân gắt) – Thiên tử đâu? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Hoàng thượng trông thấy lửa sáng, hốt hoảng trống là giặc ập đến vội lên ngựa lẻn ra cửa Bảo Khánh, trời thì tối mà cứ lao mình đi không đèn đuốc gì cả. Khi ngài qua của Thái Học đến ao Chu Tước ở phường Bích Câu thì vừa gặp Duy Sản...
NGUYỄN VŨ – Gặp Duy Sản? Trời! Thế thì còn gì? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Ngài hỏi nó: Giặc ở đâu? Nó không đáp, ngoảnh mặt đi cười nhạt. Ngài quất ngựa về phía tây, nó sai võ sĩ là tên Hạch đuổi theo, đâm vua ngã ngựa rồi giết chết. (khóc)
NGUYỄN VŨ (khóc) – Hoàng thượng ơi! Hạ thần mới nghe câu chuyện đã đoán ngay có sự này. (cảm động quá, ngã xuống)
LÊ TRUNG MẠI (nức nở) – Khốn nạn, Khâm Đức Hoàng hậu thương vua cũng nhảy vào lửa chết… (không nói được nữa)
VŨ NHƯ TÔ – Xin Cụ lớn hãy để nghe xem có thực không đã. Không có lẽ... (vực Nguyễn Vũ dậy) Bẩm Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ (vẫn khóc) – Thực đấy rồi. Thôi để mặc ta. Duy Sản ta đã biết, nó tàn nhẫn vô cùng. Hoàng thượng ơi! Ơn tri ngộ mới được tám năm... Hoàng thượng băng hà lão thần cũng không yên được với chúng. Ăn lộc của vua, xin chết vì nạn của vua. Lão thần không muốn kéo dài kiếp sống tàn làm gì nữa. (rút dao đâm cổ tự tử và ngã lăn ra)
LÊ TRUNG MẠI – Trời ơi! Cụ lớn Đông các! (vực dậy, máu me đầm đìa)
NGUYỄN VŨ – Thôi mặc ta cho ta chết. Sống chỉ thêm nhục nhã. (ngất đi)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn Đan Thiềm, nhìn thấy Nguyễn Vũ) – Thảm não chưa?
LÊ TRUNG MẠI (sờ người Nguyễn Vũ) - Có lẽ Cụ lớn chết rồi. Sao chóng thế được? Chết thực rồi!
ĐAN THIỀM (thở dài) – Biến đến thế là cùng!
Một bọn nội giám nữa vào.
LỚP IV
Những người trên, thêm một bọn nội giám khác
MỘT TÊN NỘI GIÁM – Cụ lớn làm sao? Tình thế nguy ngập! Đứng ở đây để chết cả lũ ư?
LÊ TRUNG MẠI – Việc chi nữa?
TÊN NỘI GIÁM – Trịnh Duy Sản giết Thiên tử, hội triều đình lập con Mục Y Vương là Quang Trí lên ngôi. Có Võ Tả Hầu là Phùng Mai đứng lên mắng quân phản nghịch. Đảng ác bất Phùng Mai chém ngay ở nhà Nghị sự. Trong triều còn đang rối loạn thì An Hoà Hầu Nguyễn Hoằng Dụ ở bến Bồ Đề được tin vua bị giết, kéo quân về đốt phá kinh thành. Thợ xây Cửu Trùng Đài quá nửa theo về quân phản nghịch. Tình hình nguy ngập lắm rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Thợ theo quân phản nghịch? Thế còn của Cửu Trùng Đài?
TÊN NỘI GIÁM – Kẻ phá, người đốt...
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí.
BỌN NỘI GIÁM – Vô lí? Vô lí? Để Cửu Trùng Đài làm gi? Vì đâu mà có quân phản nghịch? An Hoà Hầu đang cho tìm mấy lũ cung nữ để phanh thây làm trăm mảnh. Mày không biết tội hay sao?
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí. (Có tiếng kêu mỗi lúc một gần: "Bạo chúa đã chết. Còn thằng Vũ Như Tô, đem phanh thây trăm mảnh". Có tiếng đổ ầm ầm. Họ chạy cả.)
LÊ TRUNG MẠI (nháy bọn nội giám) – Tam thập lục kế, tẩu vi thượng sách. Tham quyền cố vị gì, anh em nghĩ sao?
BỌN NỘI GIÁM – Chạy đi anh em ơi! (họ chạy nốt)
LỚP V
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông chạy đi! Ông có nghe tiếng gì không? Quân giặc đang tìm ông đấy: trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Họ tìm tôi, nhưng có lí gì họ giết tôi. Tôi có gây oán gây thù gì với ai?
ĐAN THIỀM – Ông đừng mơ mộng nữa. Dân chúng nông nổi, dễ sinh tàn ác. Họ không hiểu công việc của ông. Tránh đi! Trốn đi! Đợi thời là thượng sách. Đừng để phí tài trời. Trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Còn bà
ĐAN THIỀM – Tôi ở đây. (Có tiếng quân reo dữ đội: “Giết chết Vũ Như Tô, giết chết lũ cung nữ”.)
VŨ NHƯ TÔ (thản nhiên) – Bà ở đây. Vậy tôi cũng ở đây, nguy biến ta cùng chịu.
ĐAN THIỀM – Không được! Tôi chết đi không thiệt hại cho đời. Còn ông, ông phải đi đi mới được. (có tiếng nhà đổ, tiếng cửa đổ) Ông đi đi không thì không kịp. (nàng chắp tay lạy) Tôi xin ông, ông nghe tôi trốn đi.
Có tiếng giày dép nhốn nháo. Bọn cùng nữ hốt hoảng đi vào.
LỚP VI
Những người trên – Kim Phượng – Cung nữ
KIM PHƯỢNG (Khóc lóc) – Làm thế nào bây giờ? Của điện bị chúng phá rồi! Chúng đứng đầy ngoài sân. (hỏi Đan Thiềm) Đây có cửa ra đằng sau không?
ĐAN THIỀM – Đến đây là đường cùng rồi! Đây là tử địa!
CUNG NỮ – Trời ơi!
ĐAN THIỀM (bảo Vũ Như Tô) – Ông Cả ơi! Có trốn cũng không được nữa. Ông nguy mất. (nàng khóc)
Quân khởi loạn kéo vào, gươm giáo sáng loè.
LỚP VII
Những người trên, thêm Ngô Hạch và quân khởi loạn
QUÂN KHỞI LOẠN – Đây rồi! Vũ Như Tô! Lũ cung nữ.
NGÔ HẠCH – Quân bay, vào bắt lũ cung nữ trước
CUNG NỮ (quỳ xuống) – Trăm lạy tướng quân, trăm lạy tướng quân.
NGÔ HẠCH – Ta vâng tướng lệnh vào bắt các ngươi.
KIM PHƯỢNG (quỳ xuống) – Chị em chúng tôi không có tội gì. Xin tưởng quân sinh phúc. (Đan Thiềm bĩu môi thở dài) Kẻ hay xúc xiểm vua là ả kia (chỉ Đan Thiềm) Chính nó mê hoặc vua. Chính nó dan díu với Vũ Như Tô, làm uế tạp nơi cung cấm, chính nó là thủ phạm.
CUNG NỮ – Chính nó là thủ phạm.
ĐAN THIỀM – Lũ yêu quái không được đặt để nên nhời, tướng quân nên thấu cho. Tôi không sợ chết, nguyện xin được chết. Nhưng tôi không phải là con người bất chính. Tôi nói thế không hổ với quỷ thần hai vai, không hổ với thanh thiên bạch nhật.
CUNG NỮ – Chính con Đan Thiềm là thủ phạm. (nhìn lẳng lơ, bọn quân sĩ như bị quyến rũ)
NGÔ HẠCH – Ta đã biết! Quân bay, vào bắt lấy gian phu dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tướng quân không nên nói thế.
VŨ NHƯ TÔ – Giết thì cứ giết, nhưng đừng nghi oan.
ĐAN THIỀM – Tướng quân nghe tôi. Bao nhiêu tội tôi xin chịu hết. Nhưng xin tướng quân tha cho ông Cả. Ông ấy là một người tài...
QUÂN KHỞI LOẠN (cười ầm) – Thế mà còn mở mồm cãi. Mày chết để chồng mày sống à?
ĐAN THIỀM – Các người chỉ nghĩ những điều quá quắt.
QUÂN KHỞI LOẠN – Chúng ông chỉ có thể, con đĩ già câm miệng.
NGÔ HẠCH – Trói cổ nó lại.
ĐAN THIỀM (quỳ xuống) – Tướng quân tha cho ông Cả. Nước ta còn cần nhiều thợ tài để tô điểm.
NGÔ HẠCH (cười ha hả) – Cần thợ tài để tô điểm. Để hao hụt công khố, để dân gian lầm than.
VŨ NHƯ TÔ – Đan Thiềm, bà đứng dậy. Sao bà lẩn thẩn thế, lạy cả một đứa tiểu nhân?
ĐAN THIỀM (đứng dậy) – Tướng quân hãy nghe tôi, đừng phạm vào tội ác. Đừng giết ông Cả. Kẻo tướng quân mang hận về muôn đời! Tha cho ông Cả. Tôi xin chịu chết.
NGÔ HẠCH (truyền) – Trói cổ con đĩ già lại.
ĐAN THIỀM – Tướng quân tha…
QUÂN KHỞI LOẠN (xúm vào trói nàng) – Đừng nói nữa vô ích, con dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tha cho ông Cả.
NGÔ HẠCH (thấy Như Tô chạy lại) – Trói thằng Vũ Như Tô lại. (quân sĩ xông vào trói chàng có vẻ đắc ý)
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Chỉ tại ông không nghe tôi, dùng dằng mãi. Hay giờ... (nói với Ngô Hạch) Xin tướng quân...
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi, không cho nó nói nhảm nửa, rờm tai. (quân sĩ dẫn nàng ra)
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Đài lớn tan tành! Ông Cả ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt! (họ kéo nàng ra tàn nhẫn)
LỚP VIII
Những người trên, trừ Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Xin đa tạ tấm lòng tri kỉ. Đan Thiềm, xin cùng bà vĩnh biệt! (buồn rầu, trấn tĩnh ngay) Đời ta chưa tận, mệnh là chưa cùng. Ta sẽ xây một đài vĩ đại để tạ lòng tri kỉ.
NGÔ HẠCH (Chỉ bọn cung nữ bảo mấy tên quân) – Dẫn họ về dinh ta đợi lệnh.
MẤY TÊN QUÂN – Xin vâng lệnh. (dẫn cung nữ ra)
VŨ NHƯ TÔ (khinh bỉ) – Mi thực là một tên bỉ ổi. Sao trời lại để cho mi sống làm nhục cung thường.
NGÔ HẠCH – Dẫn thằng này về trình chủ tướng.
VŨ NHƯ TÔ (đầy hi vọng) – Dẫn ta ra mắt An Hoà Hầu, để ta phân trần, để ta giảng giải, cho người đời biết rõ nguyện vọng của ta. Ta tội gì. Không, ta chỉ có một hoài bão là tô điểm đất nước, đem hết tài ra xây cho nòi giống một toà đài hoa lệ, thách cả những công trình sau trước, tranh tinh xảo với Hóa công. Vậy thì ta có tội gì? Ta xây Cửu Trùng Đài có phải đâu để hại nước? Không không! Nguyễn Hoằng Dụ sẽ biết cho ta, ta không có tội và chủ tướng các ngươi sẽ cởi trói cho ta để ta xây nốt Cửu Trùng Đài, dụng một kì công muôn thuở...
QUÂN SĨ (cười ầm) – Câm ngay đi. Quân điên rồ, câm ngay đi không chúng ông vả miệng bây giờ. Mày không biết mấy nghìn người chết vì Cửu Trùng Đài, mẹ mất con, vợ mất chồng vì mày đó ư? Người ta oán mày hơn oán quý. Câm ngay đi!
VŨ NHƯ TÔ – …Vài năm rửa, đài Cửu Trùng hoàn thành, cao cả, huy hoàng, giữa cõi trần lao lực, có một cảnh Bồng Lai…
QUÂN SĨ – Câm mồm!
VŨ NHƯ TÔ – … Xuất hiện...
QUÂN SĨ – Câm mồm! (họ xúm vào vả miệng Vũ Như Tô)
VŨ NHƯ TÔ – Ta có thù oán gì với các người?
NGÔ HẠCH – Dẫn nó ra pháp trường. Không để nó nói nhảm trước mặt chủ tướng mất thì giờ.
QUÂN SĨ – Ra pháp trường!
VŨ NHƯ TÔ – Không, dẫn ta ra mắt chủ tướng. Ta muốn nói chuyện với An Hoà Hầu. Các người không hiểu được ta. (có tiếng ầm ầm như long trời là đất)
MỌI NGƯỜI – Cái chi nghe kinh người?
Một lũ quân vào.
LỚP IX
Những người trên, thêm một lũ quân
NGÔ HẠCH – Chúng bay đi đâu?
LŨ QUÂN – Bẩm tướng quân! Kinh thành phát hoả!
NGÔ HẠCH – Ai ra lệnh ấy?
MỘT TÊN QUÂN – Chính An Hòa Hầu!
VŨ NHƯ TÔ – Chính An Hoà Hầu! Thế Cửu Trùng Đài?
LŨ QUÂN – Cửu Trùng Đài ư? Dã tràng xe cát! Cửu Trùng Đài sắp là một đống tro tàn!
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí! Vô lí!
NGÔ HẠCH – Rõ quân ngu muội! Đến đầu mày chả chắc, nói chi đến Cửu Trùng Đài mà còn tin tưởng.
VŨ NHƯ TÔ – Đời ta không quý bằng Cửu Trùng Đài.
QUÂN SĨ – Giống vật không biết nhục.
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi. (chợt có ánh lửa sáng rực, cả tàn than, bụi khói bay vào)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn ra, rú lên) – Đốt thực rồi! Đốt thực rồi! Ôi đảng ác! Ôi muôn phần căm giận! Trời ơi! Phú cho ta cái tài làm gì? Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài! (có tiếng hô vui vẻ: "Cửu Trùng Đài đã cháy!")
QUÂN SĨ – Thực đáng ăn mừng.
VŨ NHƯ TÔ (chua chát) – Thôi thế là hết. Dẫn ta đến pháp trường!
Màn hạ nhanh.
Mùa hạ năm 1941
(Tuyển tập Nguyễn Huy Tưởng, tập I, NXB Văn học, Hà Nội, 1984, in trong
Ngữ văn 11 Nâng cao, tập một, Sđd, tr.211 - 227)
Điền từ ngữ thích hợp vào chỗ trống:
Trong đoạn trích Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài, tác giả đã sử dụng để khắc họa tính cách, miêu tả tâm trạng nhân vật, dẫn dắt và đẩy xung đột kịch lên cao trào.
(Kéo thả hoặc click vào để điền)
Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài
(Trích Vũ Như Tô)
Nguyễn Huy Tưởng
HỒI THỨ NĂM
Một cung cấm
LỚP I
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Có việc gì mà bà chạy hớt hơ hớt hải? Mặt bà cắt không còn hột máu.
ĐAN THIỀM (thở hổn hển) – Nguy đến nơi rồi... Ông Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạ chưa, nguy làm sao? Đài Cửu Trùng chia năm đã được một phần.
ĐAN THIỀM – Ông trốn đi, mau lên không thì không kịp.
VŨ NHƯ TÔ – Sau bà nói lạ? Đài Cửu Trùng chưa xong, tôi trốn đi đâu. Làm gì phải trốn?
ĐAN THIỀM – Ông nghe tôi! Ông trốn đi! Ông nghe tôi: Ông phải trốn đi mới được!
VŨ NHƯ TÔ – Làm sao tôi cần phải trốn? Bà nói rõ cho là vì sao? Khi trước tôi nhờ bà mách đường chạy trốn, bà khuyên không nên, bây giờ bà bảo tôi đi trốn, thế là nghĩa gì?
ĐAN THIỀM – Có nghĩa lắm. Tôi không làm một việc gì vô lí cả. Khi trước trốn đi thì ông nguy, bây giờ trốn đi thì ông thoát chết.
VŨ NHƯ TÔ – Sao thế?
ĐAN THIỀM – Loạn đến nơi rồi. Dân gian đói kém nổi lên tứ tung. Giặc Trần Cao trước đã bị quan quân đuổi đánh, nay lại về đóng ở Bồ Đề, thanh thế rất mạnh. Trong triều, Nguyên Quận công Trịnh Duy Sản vì can vua mà bị đánh, nay mưu với mấy tên đồng chí, giả mượn tiếng đi dẹp giặc rồi quay binh về làm loạn.
VŨ NHƯ TÔ – Tôi làm gì nên tội?
ĐAN THIỀM – Vậy mà ai ai cũng cho ông là thủ phạm. Vua xa xỉ là vì ông, công khố hao hụt là vì ông, dân gian lầm than là vì ông, man di oán giận là vì ông, thần nhân trách móc là vì ông. Cửu Trùng Đài, họ có cần đầu? Họ dấy nghĩa cốt giết ông phá Cửu Trùng Đài.
VŨ NHƯ TÔ – Phá Cửu Trùng Đài? Không đời nào? Mà tôi thì không làm gì nên tội. Họ hiểu nhầm.
ĐAN THIỀM – Ông phải trốn đi. (có tiếng quân ầm ầm, tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng ta ơi, tiếng ngựa hí) Ông phải trốn đi. (lời có vẻ van lơn) Trong lúc biến cố này, ông hãy tạm lánh đi. Khi dân nổi lên, họ nông nổi vô cùng. Họ không phân biệt phải trái. Ông trốn đi. Tài kia không nên để uống. Ông mà có mệnh hệ nào thì nước ta không còn ai tô điểm nữa.
VŨ NHƯ TÔ – Bà không nên lo cho tôi. Tôi không trốn đâu. Người quân tử không bao giờ sợ chết. Mà vạn nhất có chết, thì cũng phải để cho mọi người biết rằng công việc mình làm chính đại quang minh. Tôi sống với Cửu Trùng Đài, chết cũng với Cửu Trùng Đài. Tôi không thể xa Cửu Trùng Đài một bước. Hồn tôi để cả đây, thì tôi chạy đi đâu?
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông nghe tôi. Trốn đi để chờ cơ hội khác. Đại sự hỏng rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Đa tạ bà. Tấm lòng của bà, chỉ có lòng cha mẹ tôi mới sánh kịp. Nhưng tôi đã quyết, không chịu rời Cửu Trùng Đài một bước. Tôi quyết ở đây.
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Ông Cả ơi!
LỚP II
Những người trên, thêm Nguyễn Vũ
NGUYỄN VŨ (lật đật và xộc xệch) – Kìa, thầy Cả.
VŨ NHƯ TÔ – Lạy Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ – Thầy có biết việc gì không?
VŨ NHƯ TÔ – Bẩm Cụ lớn, không. Duy có bà Đan Thiêm đây vừa mới bảo với chúng tôi rằng Nguyễn Quận công làm phản.
NGUYỄN VŨ (hất hàm hỏi Đan Thiềm) – Thế nào?
ĐAN THIỀM – Chúng tôi cũng không rõ. Nghe như Quận công làm phản. Cụ lớn có biết tin gì thêm không?
NGUYỄN VŨ – Đúng thế đấy. Ta vừa chạy đến đây. Thiên tử đâu? Chiều hôm kia ta còn uống rượu trong nội điện với Hoàng thượng.
ĐAN THIỀM (rú lên) – Cái gì đó? (có tiếng động ầm ầm ở xa) Họ tiến lại đây chăng? (quay bảo Vũ Như Tô) Ông trốn đi, mau lên, khổ lắm. (lắng lại) Có tiếng quân reo... (líu lưỡi)
NGUYỄN VŨ – Ta lo cho Hoàng thượng lắm. Duy Sản là một đứa tiểu nhân. Nó vẫn căm giận Hoàng thượng và ta. Ta hối không can Hoàng thượng lại để cho ngài sai đánh nó quá đau, mà lại ở ngay giữa chợ. Thẹn quá hóa giận, đứa tiểu nhân thì nghĩ chi đến nghĩa vua tôi!
ĐAN THIỀM (quay bảo Vũ Như Tô) – Ông định chết ở đây sao? Ông gàn quá. Quận công có ưa gì ông đâu?
VŨ NHƯ TÔ (xẵng) – Bà để mặc tôi. Tôi tự có cách khu xử.
ĐAN THIỀM – Đấy, tiếng reo mỗi lúc một gần. Kìa, thái giám, chắc có tin gì?
Nội giám hoảng hốt vào.
LỚP III
Những người trên, thêm Lê Trung Mại
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, nguy đến nơi rồi. Kìa mụ Đan Thiềm sao lại ở đây? Mụ ra là giống quái,...
NGUYỄN VŨ – Có việc chi, Trung Mại?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, Trịnh Duy Sản mưu với lũ Lê Quảng Đô, Trịnh Tri Sâm lập vua khác, đêm qua đã kéo quân vào cửa Bắc Thần...
NGUYỄN VŨ – Thiên tử đâu?
LÊ TRUNG MẠI – Bẩm, nguyên Trịnh Duy Sản sắm sửa thuyền bè khí giới, họp ở bến đò Thái Cực, nói reo lên là đi đánh Trần Cao, rồi đương đêm đem ba nghìn quân Kim Ngô hộ vệ vào cửa Bắc Thần đốt lửa cho sáng....
NGUYỄN VŨ (nóng ruột, giậm chân gắt) – Thiên tử đâu? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Hoàng thượng trông thấy lửa sáng, hốt hoảng trống là giặc ập đến vội lên ngựa lẻn ra cửa Bảo Khánh, trời thì tối mà cứ lao mình đi không đèn đuốc gì cả. Khi ngài qua của Thái Học đến ao Chu Tước ở phường Bích Câu thì vừa gặp Duy Sản...
NGUYỄN VŨ – Gặp Duy Sản? Trời! Thế thì còn gì? Nói mau lên.
LÊ TRUNG MẠI – Ngài hỏi nó: Giặc ở đâu? Nó không đáp, ngoảnh mặt đi cười nhạt. Ngài quất ngựa về phía tây, nó sai võ sĩ là tên Hạch đuổi theo, đâm vua ngã ngựa rồi giết chết. (khóc)
NGUYỄN VŨ (khóc) – Hoàng thượng ơi! Hạ thần mới nghe câu chuyện đã đoán ngay có sự này. (cảm động quá, ngã xuống)
LÊ TRUNG MẠI (nức nở) – Khốn nạn, Khâm Đức Hoàng hậu thương vua cũng nhảy vào lửa chết… (không nói được nữa)
VŨ NHƯ TÔ – Xin Cụ lớn hãy để nghe xem có thực không đã. Không có lẽ... (vực Nguyễn Vũ dậy) Bẩm Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ (vẫn khóc) – Thực đấy rồi. Thôi để mặc ta. Duy Sản ta đã biết, nó tàn nhẫn vô cùng. Hoàng thượng ơi! Ơn tri ngộ mới được tám năm... Hoàng thượng băng hà lão thần cũng không yên được với chúng. Ăn lộc của vua, xin chết vì nạn của vua. Lão thần không muốn kéo dài kiếp sống tàn làm gì nữa. (rút dao đâm cổ tự tử và ngã lăn ra)
LÊ TRUNG MẠI – Trời ơi! Cụ lớn Đông các! (vực dậy, máu me đầm đìa)
NGUYỄN VŨ – Thôi mặc ta cho ta chết. Sống chỉ thêm nhục nhã. (ngất đi)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn Đan Thiềm, nhìn thấy Nguyễn Vũ) – Thảm não chưa?
LÊ TRUNG MẠI (sờ người Nguyễn Vũ) - Có lẽ Cụ lớn chết rồi. Sao chóng thế được? Chết thực rồi!
ĐAN THIỀM (thở dài) – Biến đến thế là cùng!
Một bọn nội giám nữa vào.
LỚP IV
Những người trên, thêm một bọn nội giám khác
MỘT TÊN NỘI GIÁM – Cụ lớn làm sao? Tình thế nguy ngập! Đứng ở đây để chết cả lũ ư?
LÊ TRUNG MẠI – Việc chi nữa?
TÊN NỘI GIÁM – Trịnh Duy Sản giết Thiên tử, hội triều đình lập con Mục Y Vương là Quang Trí lên ngôi. Có Võ Tả Hầu là Phùng Mai đứng lên mắng quân phản nghịch. Đảng ác bất Phùng Mai chém ngay ở nhà Nghị sự. Trong triều còn đang rối loạn thì An Hoà Hầu Nguyễn Hoằng Dụ ở bến Bồ Đề được tin vua bị giết, kéo quân về đốt phá kinh thành. Thợ xây Cửu Trùng Đài quá nửa theo về quân phản nghịch. Tình hình nguy ngập lắm rồi.
VŨ NHƯ TÔ – Thợ theo quân phản nghịch? Thế còn của Cửu Trùng Đài?
TÊN NỘI GIÁM – Kẻ phá, người đốt...
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí.
BỌN NỘI GIÁM – Vô lí? Vô lí? Để Cửu Trùng Đài làm gi? Vì đâu mà có quân phản nghịch? An Hoà Hầu đang cho tìm mấy lũ cung nữ để phanh thây làm trăm mảnh. Mày không biết tội hay sao?
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí. (Có tiếng kêu mỗi lúc một gần: "Bạo chúa đã chết. Còn thằng Vũ Như Tô, đem phanh thây trăm mảnh". Có tiếng đổ ầm ầm. Họ chạy cả.)
LÊ TRUNG MẠI (nháy bọn nội giám) – Tam thập lục kế, tẩu vi thượng sách. Tham quyền cố vị gì, anh em nghĩ sao?
BỌN NỘI GIÁM – Chạy đi anh em ơi! (họ chạy nốt)
LỚP V
Vũ Như Tô – Đan Thiềm
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông chạy đi! Ông có nghe tiếng gì không? Quân giặc đang tìm ông đấy: trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Họ tìm tôi, nhưng có lí gì họ giết tôi. Tôi có gây oán gây thù gì với ai?
ĐAN THIỀM – Ông đừng mơ mộng nữa. Dân chúng nông nổi, dễ sinh tàn ác. Họ không hiểu công việc của ông. Tránh đi! Trốn đi! Đợi thời là thượng sách. Đừng để phí tài trời. Trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ – Còn bà
ĐAN THIỀM – Tôi ở đây. (Có tiếng quân reo dữ đội: “Giết chết Vũ Như Tô, giết chết lũ cung nữ”.)
VŨ NHƯ TÔ (thản nhiên) – Bà ở đây. Vậy tôi cũng ở đây, nguy biến ta cùng chịu.
ĐAN THIỀM – Không được! Tôi chết đi không thiệt hại cho đời. Còn ông, ông phải đi đi mới được. (có tiếng nhà đổ, tiếng cửa đổ) Ông đi đi không thì không kịp. (nàng chắp tay lạy) Tôi xin ông, ông nghe tôi trốn đi.
Có tiếng giày dép nhốn nháo. Bọn cùng nữ hốt hoảng đi vào.
LỚP VI
Những người trên – Kim Phượng – Cung nữ
KIM PHƯỢNG (Khóc lóc) – Làm thế nào bây giờ? Của điện bị chúng phá rồi! Chúng đứng đầy ngoài sân. (hỏi Đan Thiềm) Đây có cửa ra đằng sau không?
ĐAN THIỀM – Đến đây là đường cùng rồi! Đây là tử địa!
CUNG NỮ – Trời ơi!
ĐAN THIỀM (bảo Vũ Như Tô) – Ông Cả ơi! Có trốn cũng không được nữa. Ông nguy mất. (nàng khóc)
Quân khởi loạn kéo vào, gươm giáo sáng loè.
LỚP VII
Những người trên, thêm Ngô Hạch và quân khởi loạn
QUÂN KHỞI LOẠN – Đây rồi! Vũ Như Tô! Lũ cung nữ.
NGÔ HẠCH – Quân bay, vào bắt lũ cung nữ trước
CUNG NỮ (quỳ xuống) – Trăm lạy tướng quân, trăm lạy tướng quân.
NGÔ HẠCH – Ta vâng tướng lệnh vào bắt các ngươi.
KIM PHƯỢNG (quỳ xuống) – Chị em chúng tôi không có tội gì. Xin tưởng quân sinh phúc. (Đan Thiềm bĩu môi thở dài) Kẻ hay xúc xiểm vua là ả kia (chỉ Đan Thiềm) Chính nó mê hoặc vua. Chính nó dan díu với Vũ Như Tô, làm uế tạp nơi cung cấm, chính nó là thủ phạm.
CUNG NỮ – Chính nó là thủ phạm.
ĐAN THIỀM – Lũ yêu quái không được đặt để nên nhời, tướng quân nên thấu cho. Tôi không sợ chết, nguyện xin được chết. Nhưng tôi không phải là con người bất chính. Tôi nói thế không hổ với quỷ thần hai vai, không hổ với thanh thiên bạch nhật.
CUNG NỮ – Chính con Đan Thiềm là thủ phạm. (nhìn lẳng lơ, bọn quân sĩ như bị quyến rũ)
NGÔ HẠCH – Ta đã biết! Quân bay, vào bắt lấy gian phu dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tướng quân không nên nói thế.
VŨ NHƯ TÔ – Giết thì cứ giết, nhưng đừng nghi oan.
ĐAN THIỀM – Tướng quân nghe tôi. Bao nhiêu tội tôi xin chịu hết. Nhưng xin tướng quân tha cho ông Cả. Ông ấy là một người tài...
QUÂN KHỞI LOẠN (cười ầm) – Thế mà còn mở mồm cãi. Mày chết để chồng mày sống à?
ĐAN THIỀM – Các người chỉ nghĩ những điều quá quắt.
QUÂN KHỞI LOẠN – Chúng ông chỉ có thể, con đĩ già câm miệng.
NGÔ HẠCH – Trói cổ nó lại.
ĐAN THIỀM (quỳ xuống) – Tướng quân tha cho ông Cả. Nước ta còn cần nhiều thợ tài để tô điểm.
NGÔ HẠCH (cười ha hả) – Cần thợ tài để tô điểm. Để hao hụt công khố, để dân gian lầm than.
VŨ NHƯ TÔ – Đan Thiềm, bà đứng dậy. Sao bà lẩn thẩn thế, lạy cả một đứa tiểu nhân?
ĐAN THIỀM (đứng dậy) – Tướng quân hãy nghe tôi, đừng phạm vào tội ác. Đừng giết ông Cả. Kẻo tướng quân mang hận về muôn đời! Tha cho ông Cả. Tôi xin chịu chết.
NGÔ HẠCH (truyền) – Trói cổ con đĩ già lại.
ĐAN THIỀM – Tướng quân tha…
QUÂN KHỞI LOẠN (xúm vào trói nàng) – Đừng nói nữa vô ích, con dâm phụ.
ĐAN THIỀM – Tha cho ông Cả.
NGÔ HẠCH (thấy Như Tô chạy lại) – Trói thằng Vũ Như Tô lại. (quân sĩ xông vào trói chàng có vẻ đắc ý)
ĐAN THIỀM (thất vọng) – Chỉ tại ông không nghe tôi, dùng dằng mãi. Hay giờ... (nói với Ngô Hạch) Xin tướng quân...
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi, không cho nó nói nhảm nửa, rờm tai. (quân sĩ dẫn nàng ra)
ĐAN THIỀM – Ông Cả! Đài lớn tan tành! Ông Cả ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt! (họ kéo nàng ra tàn nhẫn)
LỚP VIII
Những người trên, trừ Đan Thiềm
VŨ NHƯ TÔ – Xin đa tạ tấm lòng tri kỉ. Đan Thiềm, xin cùng bà vĩnh biệt! (buồn rầu, trấn tĩnh ngay) Đời ta chưa tận, mệnh là chưa cùng. Ta sẽ xây một đài vĩ đại để tạ lòng tri kỉ.
NGÔ HẠCH (Chỉ bọn cung nữ bảo mấy tên quân) – Dẫn họ về dinh ta đợi lệnh.
MẤY TÊN QUÂN – Xin vâng lệnh. (dẫn cung nữ ra)
VŨ NHƯ TÔ (khinh bỉ) – Mi thực là một tên bỉ ổi. Sao trời lại để cho mi sống làm nhục cung thường.
NGÔ HẠCH – Dẫn thằng này về trình chủ tướng.
VŨ NHƯ TÔ (đầy hi vọng) – Dẫn ta ra mắt An Hoà Hầu, để ta phân trần, để ta giảng giải, cho người đời biết rõ nguyện vọng của ta. Ta tội gì. Không, ta chỉ có một hoài bão là tô điểm đất nước, đem hết tài ra xây cho nòi giống một toà đài hoa lệ, thách cả những công trình sau trước, tranh tinh xảo với Hóa công. Vậy thì ta có tội gì? Ta xây Cửu Trùng Đài có phải đâu để hại nước? Không không! Nguyễn Hoằng Dụ sẽ biết cho ta, ta không có tội và chủ tướng các ngươi sẽ cởi trói cho ta để ta xây nốt Cửu Trùng Đài, dụng một kì công muôn thuở...
QUÂN SĨ (cười ầm) – Câm ngay đi. Quân điên rồ, câm ngay đi không chúng ông vả miệng bây giờ. Mày không biết mấy nghìn người chết vì Cửu Trùng Đài, mẹ mất con, vợ mất chồng vì mày đó ư? Người ta oán mày hơn oán quý. Câm ngay đi!
VŨ NHƯ TÔ – …Vài năm rửa, đài Cửu Trùng hoàn thành, cao cả, huy hoàng, giữa cõi trần lao lực, có một cảnh Bồng Lai…
QUÂN SĨ – Câm mồm!
VŨ NHƯ TÔ – … Xuất hiện...
QUÂN SĨ – Câm mồm! (họ xúm vào vả miệng Vũ Như Tô)
VŨ NHƯ TÔ – Ta có thù oán gì với các người?
NGÔ HẠCH – Dẫn nó ra pháp trường. Không để nó nói nhảm trước mặt chủ tướng mất thì giờ.
QUÂN SĨ – Ra pháp trường!
VŨ NHƯ TÔ – Không, dẫn ta ra mắt chủ tướng. Ta muốn nói chuyện với An Hoà Hầu. Các người không hiểu được ta. (có tiếng ầm ầm như long trời là đất)
MỌI NGƯỜI – Cái chi nghe kinh người?
Một lũ quân vào.
LỚP IX
Những người trên, thêm một lũ quân
NGÔ HẠCH – Chúng bay đi đâu?
LŨ QUÂN – Bẩm tướng quân! Kinh thành phát hoả!
NGÔ HẠCH – Ai ra lệnh ấy?
MỘT TÊN QUÂN – Chính An Hòa Hầu!
VŨ NHƯ TÔ – Chính An Hoà Hầu! Thế Cửu Trùng Đài?
LŨ QUÂN – Cửu Trùng Đài ư? Dã tràng xe cát! Cửu Trùng Đài sắp là một đống tro tàn!
VŨ NHƯ TÔ – Vô lí! Vô lí!
NGÔ HẠCH – Rõ quân ngu muội! Đến đầu mày chả chắc, nói chi đến Cửu Trùng Đài mà còn tin tưởng.
VŨ NHƯ TÔ – Đời ta không quý bằng Cửu Trùng Đài.
QUÂN SĨ – Giống vật không biết nhục.
NGÔ HẠCH – Dẫn nó đi. (chợt có ánh lửa sáng rực, cả tàn than, bụi khói bay vào)
VŨ NHƯ TÔ (nhìn ra, rú lên) – Đốt thực rồi! Đốt thực rồi! Ôi đảng ác! Ôi muôn phần căm giận! Trời ơi! Phú cho ta cái tài làm gì? Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài! (có tiếng hô vui vẻ: "Cửu Trùng Đài đã cháy!")
QUÂN SĨ – Thực đáng ăn mừng.
VŨ NHƯ TÔ (chua chát) – Thôi thế là hết. Dẫn ta đến pháp trường!
Màn hạ nhanh.
Mùa hạ năm 1941
(Tuyển tập Nguyễn Huy Tưởng, tập I, NXB Văn học, Hà Nội, 1984, in trong
Ngữ văn 11 Nâng cao, tập một, Sđd, tr.211 - 227)
Dòng nào không đúng khi đề cập đến thái độ của tác giả được thể hiện qua đoạn trích?
Bạn có thể đánh giá bài học này ở đây